بررسی تطبیقی آرای ملاصدرا و ابن‌‌سینا در باب بداهت جهان خارج٭

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

3 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

چکیده

فیلسوفان مسلمان «محسوسات»، یعنی قضایای ناظر به جهان خارج را «بدیهی ثانوی» تلقی کرده‌اند، از نظر ابن‌سینا بدیهیات ثانویه هرچند استدلال‌پذیر هستند، اما نیاز به استدلال ندارند و به همین جهت بدیهی‌اند؛ اما از نظر ملاصدرا، بدیهی واقعی منحصر در «اولیات» است، و بدیهیات ثانویه در واقع «نظری» هستند، از این رو ابن‌‌سینا وجود جهان خارج را بدیهی و ملاصدرا آن را نظری و نیازمند برهان می‌داند. در این پژوهش با اقامه دلایلی نشان داده‌ایم نظر ابن‌سینا هم تناقض‌آمیز و هم مستلزم نسبیت و تشکیک در بدیهیات است که هیچ کدام قابل دفاع نیست؛ لذا هم‌داستان با ملاصدرا معتقد هستیم که: بدیهیات ثانویه واقعا بدیهی نیستند و نظری هستند؛ تشکیک و نسبیت در بدیهیات درست نیست و بدیهی واقعی منحصر در «اولیات» است و «وجود جهان خارج» نظری و نیازمند برهان است. در این مقاله از روش تحلیلی- تطبیقی- انتقادی استفاده کرده‌ایم.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Mulla Sadra and Avicenna’s Views on the Self-Evidence of External World

نویسندگان [English]

  • Reza Hasannourani 1
  • Sohrab Haghighat 2
  • Gholamhossein Ahmadiahangar 3
1 PhD student of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran
2 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran
3 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology, Shahid Madani University of Azerbaijan, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Muslim philosophers have regarded sensations, also known as propositions concerning the external world, as secondary self-evident propositions. According to Avicenna, although these secondary self-evident propositions are open to debate, they do not require further argumentation and are therefore considered self-evident. However, Mulla Sadra posits that real self-evident propositions are exclusive to "primary self-evident propositions," while secondary self-evident propositions are inherently "theoretical." Consequently, Avicenna deems the external world to be self-evident, whereas Sadra perceives it as theoretical and in need of proof. Our aim is to demonstrate that not only is Avicenna's perspective contradictory, but it also necessitates relativity and gradation of self-evident propositions, both of which are untenable. We concur with Sadra's viewpoint that secondary self-evident propositions are not truly self-evident but rather theoretical. Moreover, we reject the notion of relativity and gradation in self-evident propositions, affirming that genuine self-evident propositions are exclusive to "primary self-evident propositions" and that the existence of the external world is theoretical, requiring proof. This article employs an analytical-comparative-critical approach. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • External World
  • Self-Evident
  • Sense Perceptions
  • Mulla Sadra
  • Avicenna
  1.  

    1. ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین؛ قواعد کلی در فلسفه اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380
    2. ابن‌‌سینا، حسین بن عبدالله؛ الشفاء (الطبیعیات)، قم، کتابخانه عمومی آیةالله مرعشی نجفی، 1405ق
    3. ---------- الاشارات و التنبیهات، قم، انتشارات بوستان کتاب، 1381
    4. ---------- التعلیقات، قم، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق
    5. ---------- دانشنامه علایی (طبیعیات)، همدان، انتشارات دانشگاه بو علی سینا، 1383
    6. ---------- دانشنامه علایی رساله منطق، تصحیح: محمد معین و سید محمد مشکوة، چ2، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383
    7. ---------- الشفاء کتاب البرهان، مصر، وزارة التربیة و التعلیم، 1375ق
    8. ایجی، قاضی عضدالدین؛ شرح المواقف، ج1، قم، منشورات شریف رضی، 1370
    9. بهشتی، احمد؛ تجرید: شرح نمط هفتم کتاب اشارات و تنبیهات ابن‌‌سینا، قم، بوستان کتاب قم، 1386
    10. بهمنیار، ابن مرزبان؛ التحصیل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1349
    11. جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، قم، مرکز نشر اسراء، 1393
    12. ---------- معرفت شناسی در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، 1384
    13. خسروپناه، عبدالحسین؛ فلسفه شناخت، قم، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها و دفتر نشر معارف، 1395
    14. راسل، برتراند؛ علم ما به عالم خارج، مترجم: منوچهر بزرگمهر، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348
    15. سهروردی، شهاب الدین؛ قطب الدین شرازی، محمد بن مسعود؛ شرح حکمةالاشراق، قم، انتشارات بیدار، بی‌تا
    16. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، قم، مکتبة المصطفوی، 1368
    17. ---------- مفاتیح الغیب، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1363
    18. ---------- المبداء والمعاد، تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه، 1354
    19. ----------الشواهد الربوبیة، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1360
    20. طباطبایی، محمدحسین؛ نهایة الحکمة، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، موسسة النشر الاسلامی، 1416ق
    21. ----------برهان، ترجمه و تصحیح و تعلیق: مهدی قوام صفری، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیۀ قم، 1371
    22. طباطبایی، محمدحسین؛ مرتضی مطهری؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران، انتشارات صدرا، 1377
    23. طوسی، نصیرالدین؛ اساس الاقتباس، تصحیح: مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1367
    24. عارفی، عباس؛ مطابقت صور ذهنی با خارج، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388
    25. فارابی، ابونصر؛ المنطقیات، ج1، قم، منشورات المکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1408ق
    26. فعالی، محمدتقی؛ علوم پایه/ نظریه بداهت، قم، نشر دار الصادقین، 1378
    27. قطب الدین شیرازی، محمود بن مسعود؛ صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ شرح حکمة الاشراق (تعلیقه ملاصدرا)، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1392
    28. کاتبی قزوینی، علی بن عمر؛ شرح الشمسیة، بیروت، شرکة شمس المشرق، 1986م
    29. لاهیجی، عبدالرزاق بن علی؛ شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام، قم، موسسة الامام الصادق علیه السلام، 1425ق
    30. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی معاونت فرهنگی، 1366
    31. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، انتشارات صدرا، 1376
    32. ---------- مسئله شناخت، تهران، انتشارات صدرا، 1373
    33. یوئینگ، ا.سی؛ پرسش‌های بنیادین فلسفه، مترجم: سید محمود یوسف ثانی، تهران، انتشارات حکمت، 1391.