ضرورت یا امتناع عقلی وجود وسائط در آفرینش الهی با تکیه بر آراء ملاصدرا و ابن ‌تیمیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه شیراز

2 استادیار گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه شیراز

چکیده

از مهمترین مسایل فلسفی مسئله باور به ضرورت وجود وسائط در آفرینش است تا جایی که باور به این مسئله دست­آویز جریان­های تکفیری برای تکفیر سایر مسلمانان شده است. تاکنون درباره­ی این مسئله تحقیقات فراوانی صورت گرفته است اما در این تحقیقات بیشتر مباحث مطرح شده جنبه­ی نقلی داشته است و کمتر به بعد عقلی آن توجه نشان داده شده است. در این مقاله برای اولین بار ضرورت عقلی وسایط در آفرینش نزد ابن تیمیه و ملاصدرا در ارتباط با مبانی فلسفه­ی صدرا همانند کیفیت علم خداوند به جهان، مسئله­ی صدور مورد بررسی قرار می­گیرد و در پایان به اشکالات مطرح شده به ضرورت وسایط در آفرینش بر اساس مبانی حکمت متعالیه پاسخ داده می­شود. و نشان داده می‌شود که حکمت متعالیه با توجه به مبانی خاص خود به ویژه طرح وجود رابط، وجود منبسط، بسیط الحقیقه و بحث تجلی می­تواند به نحو ضرورت ذاتیه پاسخ­گوی اشکالات مطرح شده باشد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rational Necessity or Refusal of the Mediators Existence in Divine Creation, according to Mulla Sadra’s and Ibn Taymiyyah’s Views

نویسندگان [English]

  • Hadi Obidavi 1
  • mohamdbager abasi 2
1 PhD Student of Islamic Philosophy and Theology, Department of Theology, Shiraz University,
2 Assistant professor of Islamic Philosophy and Theology, Department of Theology, Shiraz University,
چکیده [English]

One of the main philosophical issues is the belief in the necessity of the existence of mediators in the divine creation. A lot of researches have been carried out on the issue, but most of them are focusing on the narrative aspects, and its rational aspects have been poorly studied. In this article, for the first time, the issue is explored according to Mulla Sadra’s and Ibn Taymyyeh’s views, and examined in terms of Mulla Sadra’s philosophical principles, namely the quality of God's knowledge of the world and Sudur (Emanation). Finally, the critiques of the issue are answered, and it is shown that al-hikmat al-muta’aliyah can respond to the raised problems according to some of its basic concepts such as copula existence, extended being, basiṭ al-haqiqa (simple reality), and tajalli (manifestation).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sudūr (Emanation)
  • Knowledge
  • Mediators
  • Mulla Sadra
  • Ibn Taymiyyah

مراجع

  1. ابن­ تیمیه، احمد، 1417، الرد علی البکری، تحقیق محمد علی عجال، مدینه: مکتبه الغرباء الاثریه، الطبعه الاولی.
  2. ابن ­تیمیه، احمد، 1418، الاسما، و الصفات، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  3. ابن­ تیمیه، احمد، 1392، بیان تلبیس الجهمیة فی تأسیس بدعهم الکلامیه، مکه­المکرمه، مطبعه الحکومه، الطبعه الاولی.
  4. ابن­ تیمیه، احمد، 1406، الصفدیه، تحقیق محمد­رشاد­سالم. الطبعه الاولی.
  5. ابن ­تیمیه، احمد، 1408، الرساله المدنیه، تحقیق الولید بن عبدالرحمن الفریان، الریاض، الطبعه الاولی.
  6. ابن ­تیمیه، احمد، 1420، رساله جلیله فی التوسل و الوسیله، الریاض: دار الفضیله، الطبعه الاولی.
  7. ابن­ تیمیه، احمد، 1424، منهاج السنه النبویه فی نقض کلام الشیعه القدریه، الریاض: دار الفضیله، الطبعه الاولی.
  8. ابن ­تیمیه، احمد، 1433، حدوث العالم، الریاض: دار الفضیله، الطبعه الاولی.
  9. ابن­ تیمیه، احمد، بی‌تا، الواسطه بین الخالق و المخلوق، الریاض: دار الفضیله، الطبعه الثالثه.
  10. ابن ­تیمیه، احمد، 1391، درء تعارض العقل و النقل، تحقیق محمد رشاد سالم، الریاض: دارالکنوز الادبیه.
  11. ابن ­تیمیه، احمد، بی تا، الرد علی المنطقیین، بیروت: دارالمعرفه.
  12. ابن تیمیه، احمد. 1425، مجموع الفتاوی، السعودیه: وزاره الشوون الاسلامیه و الدعوه و الارشاد.
  13. ابن­ رشد. 1994م، رساله مابعد الطبیعه، تصحیح رفیع العجم و جیرار جهامی، بیروت: دارالفکر، چاپ اول.
  14. ابن ­سینا، 1394، الهیات من کتاب الشفا، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: انتشارات بوستان، چاپ اول.
  15. ابن­ سینا، 1404ه، الشفا، الهیات، تصحیح سعید زاید، قم: مکتبه آیه الله المرعشی.
  16. ابن­‌عاشور، محمد الطاهربن محمد‌بن‌محمدالطاهر، 1984، التحلیل و التنویر، الدار التونسیه للنشر، چاپ اول.
  17. ابن ­عربی، الفتوحات المکیه، بیروت: دار صادر.
  18. افلوطین. 1378، اثولوجیا، ترجمه حسن ملکشاهی، قم: انتشارات بیدار، چاپ اول.
  19. بحرانی، سید هاشم، 1437، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه دارالمجتبی للمطبوعات، چاپ سوم.
  20. بن فوزان، صالح، بی‌تا، عقیده التوحید، دارالقاسم للنشر.
  21. جوادی آملی، عبدالله، 1381، صورت و سیرت انسان در قرآن، محقق غلامعلی امین دین، قم: انتشارات اسراء، چاپ دوم.
  22. جوادی آملی، عبدالله، 1385، توحید در قرآن، قم: انتشارات اسراء، چاپ دوم.
  23. جوادی آملی، عبدالله، 1386، رحیق مختوم، قم: انتشارات اسراء، چاپ سوم،، ج5، ج6، ج8، ج10.
  24. 24. جوادی آملی، عبدالله، 1386، قرآن در قرآن، محقق محمد محرابی، قم: انتشارات اسراء، چاپ ششم.
  25. جوادی آملی، عبدالله 1388، صهبای‏حج، محقق حسن واعظی محمد، قم: انتشارات اسراء، چاپ دهم.
  26. جوادی آملی، عبدالله، 1392، تسنیم، قم: انتشارات اسراء.
  27. جوادی آملی، عبدالله، 1422، علی بن موسی الرضا و الفلسفه الالهیه، قم: انتشارات اسراء، چاپ دوم.
  28. جوهری، اسماعیل بن حماد، 1368، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، تهران: امیری، چاپ اول، تحقیق: احمد عبدالغفور
  29. حسن‌زاده، آملی، حسن، 1378، ممدالهمم در شرح فصوص الحکم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، تهران.
  30. حسن‌زاده، آملی، حسن، 1396، شرح اشارات و تنبیهات، قم: انتشارات آیت اشراق، چاپ دوم.
  31. راغب الاصفهانی، الحسین بن­محمد، 2010، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق یوسف الشیخ محمد البقاعی بیروت: دارالفکر.
  32. رحیمیان، سعید، 1381، فیض و فاعلیت وجودی از افلوطین تا صدرالمتالهین، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
  33. رحیمیان، سعید، 1387، آفرینش از منظر عرفان، سیری در نظریه‌ی تجلی و ظهور عرفان نظری ابن­ عربی، قم: انتشارات بوستان کتاب، ویرایش دوم، چاپ دوم.
  34. صدرالمتالهین، 1354، المبدا و المعاد، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  35. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، 1360، شواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، مصحح: جلال الدین آشتیانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  36. صدرا، 1981، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  37. طباطبایی، محمدحسین، 1388، نهایه الحکمه، موسسه الامام الخمینی للتعلیم و البحث، الطبعه الثالثه.
  38. طباطبایی، محمدحسین، 1382، بدایه الحکمه، انتشارات دارالفکر، چاپ چهارم.
  39. طبرسی، ابی علی الفضل الحسن، 1425ه، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، حققه لجنه من العلماء الاخصائین، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، الطبعه الثانیه.
  40. طوسی، نصیر الدین، 1391، شرح الاشارات و التنبیهات، تحقیق حسن حسن زاده آملی، قم: بوستان کتاب، چاپ اول.
  41. العثیمین، محمد بن صالح، 1416، شرح کشف الشبهات. موسسه الجریسی للتوزیع، الطبعه الاولی.
  42. فارابی، ابونصر، بی‌تا، مجموعه رسایل، حیدر آباد دکن.
  43. کاپلستون، فردریک چارلز، 1391، تاریخ فلسفه، ترجمه ابراهیم مددجو، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
  44. گلسرخی، ایرج، 1377، تاریخ جادوگری، نشر مهارت، چاپ اول.
  45. مجلسی، محمّدباقر، 1403هـ.، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، الطبعه الثانیه.
  46. مطهری، مرتضی، 1383، مجموعه آثار، ج 6، انتشارات صدرا، چاپ دهم.
  47. مکارم شیرازی، ناصر، 1389، تفسیرنمونه، دارالکتب الاسلامیه. چاپ 42، ج27.
  48. میرداماد، محمدباقر، 1367، القبسات، به اهتمام مهدی محقق و سید علی موسوی بهبهانی و پروفسور ایزوتسو و ابراهیم دیباجی انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
  49. یثربی، سید یحیی، 1392، فلسفه مشاء، انتشارات بوستان، قم، چاپ چهارم.

 

 

فلسفه و کلام اسلامی
دوره 55، شماره 1
شهریور 1401
صفحه 109-93

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار