بررسی و تحلیل نگرش حکمت متعالیه و فیزیک کوانتوم از مساله‌ی علیت و عدم قطعیت با محوریت آراء هایزنبرگ و بوهم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته ی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان

3 دانشیار گروه شیمی فیزیک دانشگاه صنعتی شریف تهران

چکیده

از بزرگترین دغدغه­های پیش­روی فیزیک­دانان و فیلسوفان، پس از طرح روابط عدم‌ قطعیت و با توجه به تجربه­ی طولانی خود از اصل علیت، تفسیر این مدعا یعنی چگونگی روابط عدم قطعیت بوده­ است و آراء مختلفی در این عرصه بیان ­شده که دیدگاه هایزنبرگ و بوهم از جمله تفاسیر مهم و در­عین­حال منافی با یکدیگر در این زمینه است. حکمت صدرایی، در مواجه با این مساله در وجودشناسی فلسفی خود، پاسخ­های مبنایی مناسبی ارائه داده­است و پژوهش حاضر، با تکیه بر این مبانی و با محوریت بدیهی بودن اصل علیت، به تبیین، تطبیق و تحلیل مبانی چون: اثبات‌ ناپذیری علیت؛ تفکیک بین علت حقیقی و اعدادی؛ مساوقت علت حقیقی با ضرورت و سنخیت پرداخته و از این طریق راه­گشای بسیاری از نقاط تاریک و مجهول در این موضوع شده­ است و در انتهای پژوهش چنین پیشنهاد می­شود تا جهت جلوگیری از خطای فکری به دلیل وجود اشتراکات لفظی و دقت­های خاص فلسفی، از واژه­ی "عدم یقین" به جای "عدم قطعیت" استفاده­شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Transcendental Philosophy and Quantum Physics Approach toward Causality and Uncertainty with an Emphasis on Heisenberg and Boehm’s Views

نویسندگان [English]

  • sepideh razi 1
  • jafar shanazari 2
  • afshin shafiee 3
1 PhD in Transcendental Theosophy
2 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Isfahan
3 Associate Professor, Department of Physical Chemistry, Sharif University of Technology
چکیده [English]

One of the greatest challenges faced by physicists and philosophers, in relation to the principle of causality, is the interpretation of uncertainty relations. Thus, several views have developed on this issue, a couple of the most important and yet contradictory of which are the views of Boehm and Heisenberg. Mulla Sadra’s philosophy has, also, provided some responses in its ontological and philosophical encounter with this issue. Hence, the present study, based on these principles and the certainty of causality, intends to explain, compare and analyze some fundamentals like the improvability of causality, the distinction between real and preparing causes, the concomitance of the real cause with necessity and cognation so that some light is shed on the darker aspects of the issue. Finally, the term “incertitude” is recommended to be used as an alternative for “uncertainty” due to cognitive errors induced by homonymies and particular philosophical sensitivities.
  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Causality
  • Incertitude
  • Transcendent Philosophy
  • Quantum Physics
  • Heisenberg
  • Boehm
[1] آشتیانی، سیدجلال­الدین، (1381ش)، شرح بر زاد المسافر، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی‏
[2] آکسل، امیر. (1393ش)، درهم تنیدگی های کوانتومی اسرار آمیزترین پدیده در فیزیک، ترجمه محمدحسین ذوفقاری و حسین زمانی فر، اصفهان، انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان.
[3] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، (1404ه)،الاهیات (شفاء)، به تصحیح سعید زاید، قم، مکتبه آیه الله المرعشی‏.
[4] ـــــــــــــ ، (1361ش)، فن سماع طبیعی، ترجمه محمدعلی فروغی، تهران، امیرکبیر.
[5] استرآبادی، محمدتقی، (1358ش)، فصوص­الحکم، به کوشش محمد تقی دانش پژوه‏، تهران، دانشگاه تهران.
[6] اسکوایرز، ی. ج. (1376ش)، اسرار جهان کوانتومی، ترجمه کمال الدین سیدیعقوبی، تهران، انتشارات سروش.
[7] پلانک، ماکس، (1347ش)، علم به کجا می­رود؟، با مقدمه­ای از آلبرت انیشتین، ترجمه احمد آرام، تهران، شرکت سهامی انتشار.
[8] تالبوت، مایکل. (1396). جهان هولوگرافیک، ترجمه داریوش مهرجویی. چاپ چهل و نهم. تهران، انتشارات هرمس.
[9] تفتازانی، سعدالدین، (1409هـ)، شرح المقاصد، مقدمه و تحقیق و تعلیق از دکتر عبد الرحمن عمیره‌، قم، الشریف الرضی.
[10] جوادی­آملی، عبدالله، (1386ش)، رحیق مختوم، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، جلد هفتم، چاپ سوم، قم، مرکز نشر اسرا.
[11] ــــــــــــــــ ، (1387ش)، فلسفه­ی صدرا، دو جلد، تحقیق و تنظیم محمدکاظم بادپا، قم، مرکز نشر اسراء
[12] جعفری تبریزی، محمدتقی، (1392ش)، بررسی افکار دیوید هیوم و برتراند راسل‏، تهران، موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
[13] حیدری، کمال، (1384ش)، دروس فی الحکمه المتعالیه، دو جلد، قم، دار فراقد للطباعه و النشر.
[14] دیویس، پل. سی. وی، بتس. دیویداس، (1378ش)، مکانیک کوانتوم، ترجمه دکتر رسول خدابخش و دکتر سپیده بانی سعید، ارومیه، دانشگاه ارومیه.
[15] رحیمیان، سعید، (1374ش)، فصلنامه کیهان اندیشه، فیزیک و فلسفه (1)، شماره 63، آذر و دی‌ماه، صص 3 تا 31.
[16] سبحانی، جعفر، (1361ش)، جهان­بینی اسلامی، قم، توحید.
[17]  سبزواری، ملاهادی، (1369ش)، شرح المنظومه، پنج جلد، تهران، نشر ناب.
[18] سجادی، سیدجعفر، (1373ش)، فرهنگ معارف اسلامی، سه جلد، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
[19] شریف جرجانی، میرسیدعلی، (1325هـ)، شرح مواقف قاضی عضدالدین ایجی، به تصحیح بدر الدین نعسانی، 8 جلد، قم، الشریف الرضی.‌
[20] صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم، (1990م)، الحکمه المتعالیه فی اسفار العقلیه الاربعه، 9 جلد، چاپ چهارم، بیروت، داراحیاء التراث العربی
[21] طباطبایی، محمد حسین‏، (1364ش)، اصول فلسفه و روش رئالیسم‏، پنج جلد، چاپ دوم، تهران، صدرا.
[22] ــــــــــــــــ ، (1387ش)، ترجمه و شرح نهایه الحکمه، ترجمه علی شیروانی، سه جلد، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب.
[23] ــــــــــــــــ ، (1388ش) (آ)، ترجمه و شرح بدایه الحکمه، 4 جلد، چاپ یازدهم، قم، بوستان کتاب.
[24] ـــــــــــــ ،(1388ش) (ب)، فروغ حکمت، سه جلد، قم، موسسه بوستان کتاب‏.
[25] عارفی، عباس، (1389)، بدیهی و نقش آن در معرفت­شناسی، قم، موسسه­ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
[26] عبودیت، عبدالرسول، (1380ش)، درآمدی بر فلسفه­ی اسلامی، قم، موسسه­ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
[27] ــــــــــــــــ ، (1392ش)، فلسفه­ی مقدماتی (برگرفته از آثار استاد شهید مرتضی مطهری)، قم، موسسه­ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)؛ انتشارات سمت.
[28] فربد، ژان پی­یر. ارتلی، سون. (1372ش)، فلسفه­ی فیزیک کوانتومی، ترجمه مهران مصطفوی، تهران، نشر کلام.
[29] قوشچی، علی بن محمد، (1285ق)، شرح تجریدالعقاید، دو جلد، تهران، چاپ سنگی.
[30] کاپرا، فریتیوف، (1366ش)، تائوی فیزیک، ترجمه حبیب الله دادفرما، تهران، انتشارات کیهان.
[31] گرینشتاین، جورج؛ زایونک، آرتور جی. (1385ش)، کوانتوم و چالش­های آن، ترجمه اکبر تقی­پور، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[32] گلشنی، مهدی، (1385ش)، تحلیلی از دیدگاه­های فلسفی فیزیکدانان معاصر، با پیشگفتاری از استاد محمدتقی جعفری، چاپ چهارم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
[33] مطهری، مرتضی، (1390ش)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 27 جلد، چاپ پانزدهم، قم، صدرا.
[34] هایزنبرگ، ورنر، (1370ش)، فیزیک و فلسفه، ترجمه محمود خاتمی، تهران، انتشارات علمی.
[35] ـــــــــــ . (1393ش)، جزء و کل، ترجمه حسین معصومی همدانی، چاپ هشتم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[36] هی، تونی و والترز، پاتریک. (1382ش)، جهان کوانتمی دنیای ذره­ها و موج­ها، ترجمه محمدقلی محمدی، تهران، پیام متن.
[37] Bohm, D., (1952), Physical Review, 85.
[38] Heisenberg .W, (1927), Zeit. für Phys., vol 43, pp. 172 – 198.
[39] Jaki, S, (1989), Gad and the Cosmologists, (Edinburgh: Scottish Acad. Press).
[40] Jammer, m, (1989), The Conceptual Development of Quantum Mechanics, U. S. A.: Tomash Pub.
[41] Planck, M, (1959), The New Sciences, USA: Meridian Books.
[42] Pylkkänen, paavo, (2006), Mind, Matter And The Implicate Order, spring Berlin Heidelberg New York.
[43] Stapp, H. P., (1993), Mind, Matter and Quantum Mechanics, New York: Springes Verlag.
[44] st, M., (1944), Natural Philosophy of Cause and Chance, Oxford: Oxford University Press.
[45] Hooft, G, (1997), In search of the Ultimate Blocks, Cambridge: Cambridge University Press.
[46] Wheeler & Zurek, W. H., (1983), Quantum Theory and Measurement, Princeton: Princeton University press.