بررسی انگاره «تفسیر به رأی بودن» برداشت‌ها و تأویلات عرفانی با تأکید بر آراء ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری فلسفه اسلامی- حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان

3 دانشیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان

چکیده

تأویل، صورت عمیقی از تفکر است که از راه قابلیت­های ادراکی انسان در پی کشف نانوشته­های متن است. گاهی تأویل­های عرفا و حکیمان مورد نقد واقع شده و آن­ها را تفسیر به رأی و تحریف معنوی قرآن و یا تأویل­هایی ذوقی و بدون منطق عقلانی شمرده­اند. هدف این مقاله بررسی این انگاره است و برای بررسی آن در پی استنباط منطقی از تأویل متن و استخراج برخی قواعد تأویلی با تکیه بر آراء صدرالمتألهین است..روش تحقیق، توصیف و تحلیل و استنباط قواعد با محوریت تأثیر مبانی شناخت(شناخت قرآن، هستی و انسان) بر تأویل است. بر مبنای قرآن شناختی دو قاعده صحت استناد به همه لوازم کلام خداوند و نیز نظریه روح معنی و بر مبنای هستی شناختی و تطابق عوالم هستی و حجیت قالب وحی (علاوه بر محتوای آن)، قاعده تغییر زمینه متن و بازسازی الفاظ در زمینه متناظر وبر مبنای اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، و نیز مراتب وجود،قاعده توجه به اعتبارات عالم عقل و بر مبنای معرفت شناختی قوای ادراکی انسان، لزوم ضابطه مندی تأویل، از جمله قواعدی است که منطق تأویل را در فهم آموزه­های دینی شکل می­دهد. توجه به این قواعد می­تواند تا حد زیادی، اتهام تفسیر به رأی و ذوقی دانستن و بی اعتنایی علمی به تأویل­ها را برطرف کند و به فهم عمیق­تر آموزه­های دینی یاری رساند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Idea of Mystical Perceptions and Interpretations as Eisegesis, Focusing on Mulla Sadra’s Views

نویسندگان [English]

  • S.Mohammad Hossain Mirdamadi 1
  • Mohammad Bidhendi 2
  • Majed Sadeghi Hasan abadi 3
1 Ph.D. of Islamic philosophy, Isfahan university
2 Associate Professor, Islamic Philosophy and Theology, Isfahan university
3 Associate Professor, Islamic Philosophy and Theology, Isfahan university,
چکیده [English]

Interpretation is a profound form of thinking seeking to discover the underlying layer of the text through human perceptual abilities. Interpretations of mystics and theologians have been sometimes criticized and considered as the eisegesis and spiritual distortion of Quran, or tasteful interpretations without rational logic. This article aims to examine the mentioned idea by providing a logical inference from text interpretation and the extraction of some interpretational rules based on Mulla Sadra’s Views. The research method is describing, analyzing, and inferring the rules, focusing on the effect of the bases of cognition on interpretation. The two rules of authenticity of all the words of God, the theory of spirit of meaning, the ontology and the conformity of the worlds of existence, the authority of the form (in addition to its content) of revelation, the rule of changing the context of the text, reconstructing the words in the parallel context, the originality of existence and the levels of existence, the rule of attention to the credits of the world of wisdom, the epistemology of human perceptual powers, and the need for standardized interpretation are the rules that shapes the logic of interpretation in understanding religious lessons. Attention to these rules can mostly remove the charge of eisegesis, tasteful interpretations, and scientific disregard to the interpretations and contribute to a deeper understanding of religious teachings.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • interpretation rules
  • Quran
  • spirit of meaning
  • interpretation criteria
  • Mulla Sadra
[1] ارشد ریاحی، علی (1384). «نقد و بررسی تأثیر آراء فلسفی صدرا درباره وجود بر فهم او از آیات قرآن»، نشریه مطالعات اسلامی، شماره 70، صص 13-28.
[2] ارشد ریاحی، علی (1384). «نقدی بر نظریه حرکت جوهری ملاصدرا و تأثیر آن بر فهم او از آیات قرآن»، مقالات و بررسی­ها، دفتر 78،صص13-32.
[3] ارشد ریاحی، علی (1388). «نقد و بررسی تأثیر برخی از آرای فلسفی صدرا در فهم او از آیات قرآن»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال ششم، شماره 12، صص49-66.
[4] اسعدی، محمد (1385). سایه‌ها و لایه‌های معنایی، قم، بوستان کتاب.
[5] ایازی، سیدمحمدعلی (1384). تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج 1، مقدمه، تحقیق و تعلیق سید محمد علی ایازی، ناظر محمد‌هادی معرفت، عروج، تهران.
[6] آملی، سیدحیدر (1414 ق). تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم فی تأویل کتاب الله العزیز المحکم، ج 1، تحقیق و تعلیق سید محسن موسوی تبریزی، تهران، موسسه الطباعه و النشر وزاره الثقافه و الارشاد الاسلام.
[7] بیدهندی محمد (1383) «برخی تأملات تأویلی ملاصدرا در کتاب و سنت»، خردنامه صدرا، شماره 38، صص 4-19.
[8] جوادی آملی، عبدالله (1378). تسنیم: تفسیر قرآن کریم، ج 12، تحقیق و تنظیم محمد حسین الهی زاده، قم، اسراء، چاپ اول.
[9] رشاد، علی اکبر (1389). منطق فهم دین، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه­ی اسلامی.
[10] شاطبی، ابراهیم بن موسی (بی تا). الموافقات فی اصول الشریعه، ج 3، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[11] عروسی، عبد علی بن جمعه (بی تا). تفسیر نور الثقلین، ج 1، قم، مطبعه العلمیه.
[12] غزالی، ابوحامد محمد (1409 ق). جواهر القرآن و درره، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[13] قائمی‌نیا، علیرضا (1396). استعاره‌های مفهومی و فضاهای قرآن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
[14] قائمی‌نیا، علیرضا (1393). بیولوژی نص، نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه­ی اسلامی، چاپ دوم.
[15] قیصری، داوود بن محمود (1375). شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
[16] کیاشمشکی، ابوالفضل (1379). «تأویل در دستگاه معرفتی صدرالمتألهین»، مقالات و بررسیها، دفتر 68، ص199-218.
[17] مصطفوی، حسن (1409). روش علمی در تفسیر قرآن مجید، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول.
[18] معرفت، محمد‌هادی (1396). علوم قرآنی، تهران، سمت.
[19] ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1360). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، مقدمه،تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، نشر دانشگاهی، تهران.
[20] ــــــــــــــــ (1380). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج 2، به ضمیمه تعلیقات سبزواری، تصحیح تحقیق و مقدمه دکتر مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[21] ــــــــــــــــ (1368). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج 6، قم، المکتب المصطفوی.
[22] ــــــــــــــــ (1362). المبدأ و المعاد، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[23] ــــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[24] ــــــــــــــــ (1372). تفسیر القرآن الکریم، ج  1 و2و 3، قم، بیدار، چاپ دوم.
[25] ــــــــــــــــ (1389). تفسیر القرآن الکریم، ج 4، تصحیح، تحقیق و مقدمه محسن بیدارفر، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[26] ــــــــــــــــ (1389). تفسیر القرآن الکریم، ج 5، تصحیح، تحقیق و مقدمه محمد خواجوی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[27] ــــــــــــــــ (1389). تفسیر القرآن الکریم، ج 6، تصحیح، تحقیق و مقدمه محسن پیشوایی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[28] ــــــــــــــــ (1389). تفسیر القرآن الکریم، ج 7، تصحیح، تحقیق و مقدمه سید صدر الدین طاهری، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[29] ــــــــــــــــ (1389). تفسیر القرآن الکریم، ج 8، تصحیح، تحقیق و مقدمه محمد‌هادی معرفت وسید صدر الدین طاهری، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[30] ــــــــــــــــ (1389). اسرار الایات و انوار البینات، مقدمه سید.محمد خامنه‌ای، تصحیح محمد علی جاودان،تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[31] ــــــــــــــــ (1390). رساله سه اصل، تصحیح، تحقیق و مقدمه سید حسین نصر، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[32] ملایری، محمد حسین (1392). فلسفه علم پدیدار شناسی هرمنوتیک،مقدمه حسن روحانی و رماتریک مویلان، مرکز تحقیقات استراتژیک، چاپ دوم.
[33] میرداماد، محمد باقر (1380). المختصرات، تهران، میراث مکتوب.
[34] Palmer Richard E (1988) Hermeneutics, Evanston: Northwestern University Press, Eighth printing.