منطق ابهری در کتاب المطالع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

مخطوط فاضل احمد پاشا 1618، کهدر کتابخانه‌ی کوپریلی استانبول نگاه داشته می‌شود دربردارنده‌ی چهار رساله از اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656-؟597) است، به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، کتاب المطالع، و زبدة الحقائق، که هر یک مشتمل است بر منطق، فیزیک، و متافیزیک. این رساله‌ها را کاتبی قزوینی از نسخه‌ی اصل برای خود رونویسی کرده و ابهری به خط خویش بر آغاز همۀ آن‌ها یادداشت إنهاء با تاریخ و توقیع نوشته است. آنچه در پی می‌آید تقدیم و تحقیق بخش منطق کتاب المطالع است. منطق ابهری در این رسائل، از جمله در رسالة المطالع، بر خلاف آثار بعدی‌اش تقریباً به‌کلّی تابع منطق ابن‌سینا است. به اقتضای تک‌نسخه بودنِ مخطوط، روش قیاسی را برای تصحیح آن برگزیده‌ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Abhari’s Logic in Kitāb al-Maṭāliʿ

نویسنده [English]

  • Mahdi Azimi
Associate Professor, The Department of Islamic Philosophy and Kalam, University of Tehran;
چکیده [English]

Athīr al-Dīn al-Abharī (d. ca. 656/1258) was an outstanding Iranian polymath who wrote numerous treatises including Bayān al-Asrār, Talkhiṣ al-Ḥaqa’iq, Kitāb al-Maṭāliʿ, and Zubdat al-Ḥaqa’iq. Each treatise contains three subjects: logic, physics, and metaphysics. They were copied by Kātibī al-Qazwīnī. Al-Abharī, himself, has written ijāza at the beginning of them. The four handwritings are reserved in MS Fazil Ahmed Pasha 1618, in the Library of Kuprili, at Istanbul. In this study I have edited the Logic of Kitāb al-Maṭāliʿ. Abhar’s logic in this work is purely Avicennan. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Athir al-Abhari Kitāb al-Maṭāliʿ
  • MS Fazil Ahmed Pasha 1618
  • al-Abhari’s Logic
[1] ابن‌خلّکان، أحمد بن محمد، وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان، ج 5، بتحقیق إحسان عباس، بیروت، دار صادر، 1994م.
[2] ابن‌العبری، أبوالفرج، تاریخ مختصر الدول، بتحقیق أنطون صالحانی الیسوعی، دار الشرق، بیروت، 1992م.
[3] ابهری، اثیرالدین، کشف الحقائق، مخطوط جاراللّه افندی، ش. 1436.
[4] ـــــــــــــ ، ملخّص فی صناعة المجسطی، مخطوط کتابخانۀ ایاصوفیا، ش. 2583 مکرر.
[5] انصاری، حسن، از گنجینه‌های نُسَخ خطی: دفتر نخست، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، اصفهان، 1394.
[6] جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشا، به تصحیح محمّد قزوینی، سه جلدی، دنیای کتاب، تهران، 1385.
[7] خونجی، افضل‌الدین، کشف الأسرار عن غوامض الأفکار، تقدیم و تحقیق: خالد الرویهب، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران و مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین، تهران، 1389.
[8] الصفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، بتحقیق: أحمد الأرناؤوط و ترکی مصطفى، دار إحیاء التراث، بیروت، 2000م.
[9] عظیمی، مهدی، «میراث اثیری: حیات و کارنامۀ اثیرالدین ابهری»، تاریخ فلسفه (فصلنامۀ علمی‌ـ‌پژوهشی انجمن بین‌المللی تاریخ فلسفه)، شمارۀ 15، زمستان 1392.
[10] القزوینی، زکریا بن محمد بن محمود، آثار البلاد و أخبار العباد، دار صادر، بیروت، 1960م.
[11] مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوائی، امیرکبیر، تهران، 1362.
[12] Anawati, G. C. “Abharī, Athīr al-Dīn.” Encyclopedia Iranica. Vol. I, Fasc. 2, pp. 216-217.
[13] Eichner, Heidrun. “Al-Abharī, Athīr al-Dīn.” Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online, 2012.
[14] Rescher, N. The Development of Arabic Logic. Pittsburgh, 1964.
[15] Sarioğlu, H. “Abharī: Athīr al‐Dīn al‐Mufaḍḍal ibn ʿUmar ibn al‐ Mufaḍḍal al‐Samarqandī al‐Abharī.” The Biographical Encyclopedia of Astronomers. Thomas Hockey et al. (eds.), New York: Springer, 2007.