مواجهه قاضی عبدالجبار با شکاکیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام اسلامی، دانشگاه قم

2 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه قم

چکیده

شکاکیت به عنوان رویکردی همیشگی در تفکر بشر مورد توجه قاضی عبدالجبار معتزلی نیز بوده است‌. او به نقد شکاکیت فراگیر و حیطه‌ای پرداخته و سعی کرده به اشکالات سوفسطاییان‌، ذهنیت‌گرایان‌، منکران معرفت عقلی و منکران متواترات پاسخ دهد‌. در مواجهه با سوفسطاییان ضمن ناصواب دانستن رویکرد ابوعلی جبایی و بلخی در برخورد با آن‌ها‌‌، روش استاد خویش ابوهاشم مبنی بر عدم بحث را پیش گرفته و راهکار را تنبّه و توجه دادن آن‌ها به واقعیات می‌داند‌. همچنین او با ردّ دیدگاه ذهنیت‌گرایی، این دیدگاه را متضمّن تناقض صریح دانسته و دیدگاه منکران معرفت عقلی و منکران متواترات را نیز دارای ناسازواری می‌داند و معتقد است که این دیدگاه‌ها در نهایت، به انکارِ کلیه منابع معرفتی می‌انجامد‌. او با به رسمیت شناختنِ معرفت عقلی و همچنین دانشی که از راه گواهی و متواترات حاصل می‌شود‌، سعی دارد نشان دهد که هیچ‌یک از انواع شکاکیت، جز شکاکیت دستوری، نمی‌تواند مورد پذیرش عُقلا باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Qadi Abd-al-Jabbar on Skepticism

نویسندگان [English]

  • Abbas Dehghaninejad 1
  • askar dirbaz 2
1 PhD candidate of Islamic theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Qom
2 . Associate Professor of philosophy, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Qom.
چکیده [English]

Abd-al- Jabbar was interested in skepticism as an inherent part of human thought. He made some debates on both global and local skepticism trying to answer the sophists and subjectivists’ objections. He also challenged the ideas of the ones who denied the knowledge by reason.
Facing with sophists, Abd-al-Jabbar rejects the Balkhi and Abu Ali’s methodologies. He prefers his master’s, Abuhashim, method and says that, we should not discuss with sophist; in contrast we only must attract their attentions to the reality. He rejects the subjectivism and claims that this point of view is paradoxical. 
In addition, he shows that rejecting other sources of knowledge, such as reason and testimony is inconsistent in that it finally will lead to denying all the sources of knowledge.
He regards reason (the human ability for understanding the world) and testimony as sources of knowledge and holds that the only type of skepticism that can be accepted is the normative skepticism

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qadi-Abd-al- Jabbar
  • epistemology
  • skepticism
  • subjectivism
  • testimony

مراجع

[1] پویمن‌، لوییس‌‌ (1387). معرفت‌‌شناسی،ترجمه: رضا محمدزاده، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
[2] دهقانی‌نژاد، عباس (1395). معرفت شناسی گواهی از دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی، پژوهشنامه فلسفه دین،تهران،شماره28، پاییز و زمستان95،صص69-82.
[3] دهقانی‌نژاد، عباس و جوادی، محسن(1397). ذهنیت گرایی از دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی، ذهن، قم، شماره75، پاییز97، صص139-154.
[4] رازی‌، فخرالدین‌‌. (1359). المحصل‌، تهران، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل‌.
[5] زاگزبسکی‌‌، لیندا‌‌. (1392). معرفت‌‌شناسی‌، ترجمه: کاوه بهبهانی‌، تهران، نشر نی‌.
[6] زاهدی، محمدصادق (1383). عینیت اخلاقی در آراء قاضی عبدالجبار معتزلی و امام‌الحرمین جوینی، رهنمون، تهران، شماره 7و8، تابستان و بهار 83، صص33-52.
[7] سلطانی، حسین (1396). منابع معرفت از دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی، تحقیقات کلامی، شماره 16، بهار 96، صص101-113.
[8] طوسی‌، خواجه نصیرالدین‌‌ (1359). نقد المحصل‌. تهران، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل‌.
[9] فطورچی، پیروز (1381). پاسخ‌های محقق طوسی به شک‌گرایی، ذهن، شماره 11 و 12، زمستان 81، صص 83-120.
[10] قاضی عبدالجبار، ابی الحسن اسدآبادی، (بی‌تا) المغنی فی ابواب التوحید و العدل، بی‌جا، بی‌نا.
[11] قوام صفری، مهدی (1381) ‌بیرون‌ شدِ‌ ابن‌ سینا از شک‌گرایی‌، ذهن، شماره 11و12، زمستان 81، صص 63-82.
[12] کاپلستون‌، فردریک‌‌. (1375). تاریخ فلسفه، ترجمه: سیدجلال‌الدین مجتبوی‌، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی و سروش‌.
[13] مارتین‌، رابرت. ام‌‌. (1394). معرفت‌‌شناسی، ترجمه: نسترن ظهیری، تهران: ققنوس.
[14] مور‌‌، جورج  ادوارد‌‌. (1362). اخلاق‌‌، ترجمه: اسماعیل سعادت‌‌، ‌‌‌‌تهران، انتشارات علمی و فرهنگی‌‌.
[15] Hourani, George. F (1971) Islamic Rationalism, London, Clarendon press.
[16] Lemos, N. (2007). An Introduction to the Theory of Knowledge, New York, Cambridge University Press‌.
[17] Musgrave, A. (1993). common sense, science and skepticism, Cambridge, Cambridge University Press‌.
[18] Pollock, J. & Cruz, J. (1999). Contemporary theories of knowledge: Maryland, Row man & Littlefield Publishers.
فلسفه و کلام اسلامی
دوره 53، شماره 1
خرداد 1399
صفحه 81-92

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار