نظریۀ شبح به خوانش ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

2 استاد گروه گروه فلسفه و کلام، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

چکیده

پژوهش حاضر به دنبال پاسخ­گویی به پرسش: «رابطۀ میان علم و نظریۀ شبح به خوانشِ ملاصدرا چیست؟» شکل گرفت؛ با نگاهی به شبکه واژگانی ملاصدرا و رویکرد وجودی خاص او، می­توان تحلیلِ خوانشِ او از نظریۀ شبح را در مراحل زیر خلاصه نمود: 1. بیان مفاد نظریۀ شبح و نفی هرگونه تطابق میان وجود خارجی و شبح ذهنی، پذیرش اثر وجودیِ شبح و معرفی شبح به عنوان علت معدۀ حصول علم با نگاه وجودی خاص خود. 2. بیان مفیدِ علم بودن شبح برای کیفیات و معدومات. 3. بیان نقدهای وارد بر نظریه شبح و تحلیل نقدها.
4. طرح نظریه وجود ذهنی که علاوه بر ایجاد علم در معدومات و کیفیات، در سایر موارد وجودی نیز مفید علم باشد. با این تحلیل، می‌توان این احتمال را به­عنوان یافتۀ این تحقیق بیان نمود که تئوری شبح، با اینکه مورد انتقاد جدی ملاصدرا است، با این حال ملاصدرا با نگاهی خاص، از این نظریه به عنوان مرحله­ای از مراحل تکامل نظریۀ وجود ذهنیِ خود بهره برده است، نگارندگان بر این نگاه پافشاری ندارند اما این­گونه می­اندیشند که در صورت پذیرش این نگاه مسئله صورت جدیدی پیدا خواهد نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mulla Sadras’s View on Shabah (Phantom)

نویسندگان [English]

  • amirhosein mansouri nouri 1
  • hourieh shojaii 1
  • Mohsen shams 1
  • Einolleh Khademi 2
1 (Ph.D. Student of Philosophy and Theology, Shahid Rajaee Teacher Training University
2 Professor of Theology and Director of the Philosophy and Theology Department, Shahid Rajaee Teacher Training University
چکیده [English]

The aim of present study is to find   an answer to the following question: “What is the relationship between science and Shabah (Phantom) theory from Mulla Sadra’s point of view?” Mulla Sadra analysis about Phantom theory is summarized based on his lexical network and special existence approach. The following 4 stages shows his analysis about the theory: 1) Detection of contents of Phantom theory, denegation of the match between external existence and mental image, acceptance of existence effect of image and introduction of image as a cause that helps knowledge acquisition with his own special existence view,  2) useful expression that shows Phantom develops knowledge for qualities and what are inexistent,  3) introducing criticisms for Phantom theory and examination of criticisms, and 4) presenting a mental existence theory that develops science for qualities and what are inexistent and it also presents scientific reasons for other existents. We show, although strongly criticizing the Phantom theory, Mulla Sadra uses this theory for developing his mental existence theory. Although we do not insist on this conclusion, we believe this view will make the puzzle of relationship between science and Phantom theory enter a new stage.   

کلیدواژه‌ها [English]

  • The phantasm
  • Mental Existence
  • Knowledge
  • Knowledge of Non-Existents
  • Knowledge of Qualities
[1] احمدی، احمد (1388)، بن­لایه­های شناخت، تهران، چاپ اول، سمت.
[2] استرآبادی، محمدجعفر(1382)، البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعة، قم، چاپ اول، مکتبه الاعلام الاسلامی.
[3] اصفهانی، شمس الدین محمود، تسدید القواعد فی شرح تجرید العقائد (شرح  قدیم) (م ۷۴۹ ق)، نسخه خطی کتابخانه حوزه علمیه فخریه مروی.
[4] ایجی ـ محقق دوانی ـ سید جمال الدین افغانی (1423 ق‏)، التعلیقات علیشرح العقائد العضدیة.
[5] ایجی ـ میرسیدشریف (1325 ق‏)، شرح المواقف‏، چاپ اول‏، قم، الشریف الرضی.‏
[6] اعتماد، شاپور (1380)، انقلاب معرفتی و علوم شناختی، نشر مرکز، تهران، چاپ اوّل،.
[7] بهارنژاد، زکریا ـ میرحسینی، سید امین (1395)، «تحلیل و نقد اشکال­های وارد شده بر شبح»، آیین معرفت، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، پاییز، صص 1ـ 14.
[8] تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، 1409 ق، چاپ اول، ‏افست قم.‏
[9] جوادی محسن، کوهی توکل، سدات باران (1391)، «وجود ذهنی از دیدگاه ملاصدرا»، حکمت صدرایی، پاییز و زمستان، صص33 ـ 46.
[10] چیشلم، رودریک (1378)، نظریه شناخت، ترجمه مهدی دهباشی، چاپ اوّل، تهران، حکمت.
[11] حاج­حسینی، مرتضی (1381)، «بررسی و تحلیل آرای فیلسوفان مسلمان در مورد تعریف علم از ابن سینا تا صدراالمتألهین»، فلسفه و کلام اسلامی،  تهران، زمستان، صص 79 ـ 98.
[12] حکمت، نصرالله (1391)، «نظریه تقلید از خدا در معرفت­شناسی ابن عربی»، پژوهش­های هستی­شناختی، دانشگاه شهیدرجایی، تهران، بهار و تابستان، صص 57 ـ 70.
[13] خاتمی، محمود (1387)، فلسفه ذهن، چاپ اوّل، تهران، علم.
[14] زاگزبسکی، لیندا (1393)، معرفت­شناسی، ترجمه کاوه بهبهانی، چاپ دوم، تهران، نی.
[15] سبزواری، ملاهادی (1379)، شرح منظومه، چاپ اول، تهران، ناب.
[16]سید محمد اسماعیل سید هاشمی ـ مهدی سجادی فر (1391)، «تأملی بر نظریۀ  شبح و وجود ذهنی با تأکید بر آراء علامه طباطبایی»، آینۀ معرفت، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، پاییز، صص 29ـ 51.
[17] صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم،  الحاشیة علی إلهیات الشفاء، قم، بیدار.
[18]صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363)، مفاتیح الغیب، چاپ اول، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
[19] صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، التعلیقات لصدر المتالهین علی الشفاء، چاپ اول، بیدار، قم.
[20] صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981 م)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (با حاشیه علامه طباطبائی)، جلد 1، چاپ سوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[21] صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981 م)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (با حاشیه علامه طباطبائی)، جلد 3، چاپ سوم، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
[22] صدرالدین شیرازی (1417 ه.ق)، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة (مقدمه عربی)، چاپ اول، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی.
[23] صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، ایقاظ النائمین، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.  
[24] صدرالدین شیرازی (1378)، محمد بن ابراهیم، سه رساله فلسفی: متشابهات القرآن ـ المسائل القدسیة ـ اجوبة المسائل، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
[25] طوسی، خواجه نصیر الدین (1407 ق)، ‏تجرید الاعتقاد، چاپ اول، تهران، دفتر تبلیغات اسلامی.
[26] علمی سول، محمد کاظم ـ لعل صاحبی، طوبی (1393)، «نگاه وجودی ملاصدرا به علم»، پژوهش­های هستی­شناختی، دانشگاه شهیدرجایی، تهران، بهار و تابستان، صص 87 ـ 100.
[27] کرباسی­زاده، امیراحسان ـ شیخ­رضایی، حسین، (1392)، آشنایی با فلسفه ذهن، چاپ دوم، تهران، هرمس.
[28] گریلینگ، ای. سی. ـ استرجن، اسکات، مارتین، ام. جی (1380)، معرفت­شناسی، ترجمه امیر مازیار، چاپ اوّل،  تهران، نشر جهاد.
[29] گلی ملک آبادی، اکبر (1388)، «تفاوت علم با وجود ذهنی از دیدگاه ملاصدرا»، پژوهش‌های اسلامی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، زمستان، صص 197 ـ 217.
[30] محمدمهدی مشکاتی، مهدی منصوری (1394)، «بررسی نظریه شبح در مبحث وجود ذهنی»، آموزه­های فلسفه اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، شماره 17، پاییز و زمستان، صص 149 ـ 174.
[31] مشکاتی، محمدمهدی، فخرالدینی، مریم (1393)، «تأثیر نگاه وجود شناسانۀ ملاصدرا به علم در برخی مباحث هستی­شناسی»، پژوهش­های هستی­شناختی، دانشگاه شهیدرجایی، تهران، پاییز و زمستان، صص 1 ـ 17.
[32] مطهری، مرتضی (1378)، مجموعه آثار شرح منظومه، چاپ سوم، تهران، صدرا.
[33] نراقی، مهدی (1423)، جامع الأفکار و ناقد الأنظار، چاپ اول، تهران، حکمت.
[34] نگری، قاضی عبد النبی احمد(1975 م‏)، ‏جامع العلوم فی اصطلاحات الفنون الملقب بدستور العلماء، چاپ دوم، بیروت‏.