عشق مجازی: چیستی و چرایی عشق مجازی در عرفان اسلامی (از ابتدا تا پیش از ابن عربی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز

2 استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

در متون عرفانی، عشق مجازی محبت شدیدی است که متعلق آن فردی از نوع انسان است. این عشق، تمام توجه عاشق را به معشوق معطوف می­دارد؛ به گونه­ای که عاشق جز معشوق نمی­بیند و خواسته و اراده­ای جز وصال و رضای او ندارد. پژوهش کتابخانهای پیش رو که با توصیف، تحلیل و نقد تدوین شده است، به چیستی عشق مجازی و چرایی ظهور و تأثیر آن در آثار عارفان مسلمان از ابتدای ظهور تصوف تا پیش از ابن عربی می­پردازد؛ آنگاه با بررسی تأثیر ابن عشق در مراحل مختلف سلوک عرفانی به این نتیجه می­رسد که بر اساس دیدگاه کارکردگرایانه، عشق مجازی سبب لطافت درون و آن نیز عامل ورود به سلوک عرفانی است؛ در اوایل سلوک، عشق مجازی آزمونی برای سنجش میزان پایبندی سالک به شریعت است؛ شریعتی که شاهراه طریقت است. در اواسط سلوک، عشق مجازی سبب گذر سالک از کثرات به وحدت است. برای عارف واصلی که به مقام جمع الجمعی رسیده، عشق مجازی سبب تعدیل عشق ربانی و آنگاه راه یابی او از مقام فنا به مقام بقاست. در نهایت سالک می‌تواند در هر مرحله از مراحل سلوک عرفانی عشق مجازی را تجربه ­کند که به لحاظ ماهوی و دلیل ظهور متمایز از مقامات مافوق و مادون است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Metaphorical Love: The Why and What of metaphorical Love in Islamic Mysticism

نویسندگان [English]

  • zahra kalhor 1
  • Rreza Elahimanesh 2
1 PhD candidate of Islamic Philosophy and Theology of Shiraz University
2 Assistant Professor, University of Religions and Denominations, Faculty of Denominations
چکیده [English]

In mystical literature, metaphorical love is a form of extreme affection that the one attached to it is of human kind. This type of love directs all the affection towards the loved one such that the lover sees none but the lover and has no wish or desire except union with her and seeking her satisfaction. The following research studies the nature of metaphorical love and the rationale for its appearance and its impact on Muslim mystics’ works since the emergence of Sufism until Ibn Arabi. Then, by examining the impact of this type of love on different stages of spiritual journey (soluk), the study concludes that based on a functionalist point of view, metaphorical love brings about a softness of heart within one’s soul that is a prerequisite of the spiritual journey. At the early stages of spiritual journey, metaphorical love would be a trial for testing the mystic wayfarer’s loyalty and his/her adherence to Shariat (Islamic law), a type of Shariat that is the main road of the Taqriqat (spiritual path). In the middle of spiritual journey, metaphorical love can help the mystic pass from diversity (kasrat) to unity (vahdat). For the united mystic, metaphorical love adjusts divine love that leads to his passing from fanaa (passing away or annihilation) to baqaa (subsistence or permanency). Finally, the mystic can experience the metaphorical love at any stage of his spiritual journey that due to its nature and rational is distinct from higher and lower positions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Why and What of Love
  • Spiritual Journey (Soluk)
  • Metaphorical Love
  • Islamic mysticism
[1] ابن بابویه، محمد بن علی (1376). الأمالی. چاپ ششم، تهران، ناشر کتابچی.
[2] ابن ترکه، صائن الدین ( 1375). شرح گلشن راز. تهران،آفرینش.
­[3] ابن سینا. (1392). الاشارات و التنبیهات. چاپ سوم، قم، بوستان کتاب.
[4] ــــــــ (1381). ‌الاشارات و التنبیهات. قم، بوستان کتاب.
[5] ــــــــ (1370). رسالة الطیر. تهران، الزهراء.
[6] ــــــــ (1370).  قانون در طب. چاپ چهارم، تهران، سروش.
­[7] ــــــــ (2005). رسالة فی العشق. دمشق، دارالفکر.
­[8] ــــــــ (1360).  رسالة عشق. تهران، مرکزی.
­[9] ــــــــ (1331). حی بن یقظان. تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[10] ابن عربی، محمد (؟). الفتوحات المکیه. بیروت­، دار صادر­.
[11] ابن فارس، ابوالحسین (1390). ترتیب مقاییس اللغه. چاپ دوم، قم، مرکز دراسات الحوزه و الجامعه.
[12] ابن منظور، محمد (1426).­ لسان العرب. بیروت، مؤسسه اعلمی للمطبوعات.
[13] اصفهانی، ابو­نعیم (1407). حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیا. چاپ پنجم، بیروت، دارالکتاب العربی.
[14] ــــــــ (1381). ضیافت. تهران، فرهنگ.
[15] افلاطون. (1367). چهار رساله. چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
[16] ــــــــ (1351). پنج رساله. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[17] الهی قمشه­ای، مهدی (1363). حکمت الهی عام و خاص. چاپ سوم، جلد اول، تهران، اسلامی.
[18] بهایی، محمد بن حسین (1384). منهاج النجاح فی ترجمة مفتاح الفلاح. چاپ ششم، تهران، حکمت.
[19] بغدادی، ابوالبرکات (1373). المعتبر فی الحکمه. چاپ دوم، اصفهان، دانشگاه اصفهان،
[20] بقلی شیرازی، روزبهان (1366). عبهرالعاشقین. با تصحیح هانری کربن و محمد معین، تهران، منوچهری.
[21] بلخی، مولانا جلال الدین (1379). ­مثنوی معنوی. چاپ چهارم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[22] ــــــــــــ (1395). مثنوی معنوی. تهران، نوید صبح.
[23] الجوزی، ابن قیم (1418). روضة المحبین و نزهة المشتاقین. چاپ دوم، بیروت، انتشارات دار الخیر.
[24] ــــــــــــ (1405). تلبیس ابلیس. چاپ دوم، بیروت، دارالکتاب العربی.
[25] الجرجانی، ابوالمحاسن (؟).  تفسیر گارز، بی نا، بی­جا.
[26] الجمال، روضة (1422). حیاة الحسن البصری و مسیرتة العلمیه. بیروت، دار الکلم الطیب.
[27] جامی، عبدالرحمن (؟). لوامع و لوایح. تهران،کتابخانه­ی منوچهری..
[28] حقی برسوی، اسماعیل (؟). تفسیر روح البیان. بیروت، انتشارات دار الفکر.
[29] حسینی زبیدی، محمد مرتضی (1414). ‏تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت، دارالفکر.
[30] رامپوری، محمد (1375)، غیاث اللغات. با تصحیح منصور ثروت، تهران، امیر کبیر.
­[31] زرین­کوب، عبدالحسین (1369). ارزش میراث صوفیه. چاپ ششم، تهران،انتشارات امیر کبیر.
[32] زرین­کوب، عبدالحسین (1382). نردبان شکسته. تهران، سخن.
[33] ستاری، جلال (1384). عشق صوفیانه. تهران، مرکز.
[34] ستاری، جلال (1378). پژوهشی در قصه ی شیخ صنعان و دختر ترسا. تهران، مرکز.
[35] سهروردی، شهاب الدین ابو­حفص (1427). عوارف المعارف. جلد دوم، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه.
[36] سهروردی، شهاب­الدین یحیی (1388). لغت موران، تهران: انتشارات مولی، چاپ سوم.
[37] ــــــــــــ (1387). مونس العشاق. چاپ سوم، تهران، مولی.
[38] ــــــــــــــ (1355). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. چاپ دوم، تهران، انجمن فلسفه ایران.
[39] ــــــــــــ (1388). فی الحالة الطفولیة. چاپ سوم، تهران، انتشارات مولی.
[40] ــــــــــــ (1332). عقل سرخ. تهران، مولی.
[41] شبستری، شیخ محمود (1371). مجموعه آثار شیخ محمود شبستری. چاپ دوم، تهران، کتابخانه طهوری.
[42] شیمل، آن ماری (1381). زن درعرفان و تصوف اسلامی. چاپ دوم، تهران، موسسه­ی نشر تیر.
[43] ــــــــــــ (1374). ابعاد عرفانی اسلام. تهران­، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
[44] صفی‌پور، عبدالرحیم (؟) منتهی الارب فی لغت العرب، جلد سوم و چهارم، تهران، انتشارات کتابخانه سنایی.
[45] طوسی، خواجه نصیرالدین (1375). شرح اشارات و التنبیهات. قم، البلاغه.
[46] طوسی، محمد بن زید (1382) قصه یوسف؛ الستین الجامع للطائف البساتین. چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.
[47] عسقلانی، ابن­حجر (1326). تهذیب التهذیب. چاپ سنگی، حیدرآباد، دائرالمعارف النظامیه.
[48] عفیفی، ابوالعلاء (1400). تعلیقات بر فصوص الحکم. چاپ دوم، بیروت، دارالکتاب العربی.
[49] غزالی، احمد (1359)، دو رساله عرفانی در عشق؛ سوانح العشاق. تهران، کتابخانه منوچهری.
[50] ــــــــــــ (1358). مجموعه آثار فارسی احمد غزالی. تهران، دانشگاه تهران.
[51] ــــــــــــ (؟). السوانح فی العشق. تهران، کتابخانه­ی طهوری.
[52] غزالی­، امام محمد (؟). بحر المحبة فی اسرار المودة  فی سورة یوسف. نجف، مکتب الاسلام.
[53] غزالی­، امام محمد (؟). احیاء علوم الدین. بیروت، نشر دارالکتاب العربی.
[54] کاکایی، قاسم. (1382). وحدت وجود به روایت ابن عربی و مایستر اکهارت­. چاپ دوم، تهران، هرمس.
[55] کبری، نجم­الدین (1388).  فوائح الجمال و فواتح الجلال. تهران، طهوری.
[56] کربن، هانری (1378). ابن سینا و تمثیل عرفانی. تهران، جامی.
[57] گازرگاهی، امیرکمال الدین (1375). مجالس العشاق. تهران، زرین.
[58] گوته، یوهان ولفگانگ فون (1360).  فاوست. تهران، آگاه.
[59] لاهیجی، محمد (1374). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن. تهران، سمیعی.
[60] مستملی بخاری، اسماعیل (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف. تهران، ‌ اساطیر.
[61] میبدی، رشیدالدین (1357). کشف الأسرار و عدةالأبرار. چاپ دوم، تهران،امیر کبیر.
[62] نیکلسون، رینولدآلن (1341). اسلام و تصوف. تهران، کتابفروشی زوار.
[63] نیکلسون، رینولدآلن (1366). عرفای اسلام. تهران، هما.
[64] نیشابوری، فرید الدین عطار (1366).  تذکرة الاولیاء. چاپ پنجم، تهران، زوار.
[65] همدانی، عین­القضات (1370). التمهیدات. چاپ سوم، تهران، کتابخانه منوچهری.
[66] ــــــــــــ (؟). لوایح. چاپ دوم، تهران، کتابخانه­ منوچهری.
[67] هلال، محمد غنیمی (1392).« عشق عذری و عشق صوفیانه». مجله­ی کتاب ماه ادبیات، تهران، شماره78.
[68] الهندی، حسام الدین. (1413). کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال. بیروت، مؤسسه الرساله.