ماهیت شرطی لزومی جزئیه در منطق سینوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

شرطی قابل پذیرش در منطق سینوی مسور بوده و بر ­این­ اساس در یکی از چهار قالب محصوره قرار می­گیرد. پس از ورود منطق جدید تلاش­های برای صورت­بندی شرطی­ها در زبان منطق جدید شکل گرفت. یکی از مسائلی که در این تلاش­ها پیش آمد چگونگی صورت­بندی شرطی لزومی جزئیه بود. رابطه میان مقدم و تالی در این‌گونه از شرطی  متصل می­تواند با ادات شرطی و یا عطفی معرفی شود. در این مقاله با مطالعه متون متعدد سنت منطق سینوی نشان داده­ایم که شواهد مختلفی برای انتخاب هر یک از دو ادات وجود دارد. این شواهد در شیوه بیان، استدلال­ها، و پاردوکس­ها و اختلافات موجود در این سنت یافت می­شود. براین­اساس انتخاب هر یک از این دو ادات برای نشان دادن ماهیت رابطه مقدم و تالی در شرطی لزومی جزئیه به معنای نادیده گرفتن بخشی از شواهد خواهد بود. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Nature of Singular Necessity Conditional in Avicennian Logic

نویسنده [English]

  • Alireza Darabi
Assistant Professor of Philosophy and Islamic Kalam, Science and Research, Islamic Azad University, Tehran
چکیده [English]

An acceptable conditional in Avicennian logic can be categorized in one of the four quantified formats. After the advent of modern logic, few attempts have been made to form conditionals in the modern logic language. Formation of a singular necessity conditional was an important issue that has been revealed in these attempts. The relationship between antecedent and consequence in this type of conjunctive conditionals can be introduced by a conditional or conjunctive connective. In this paper, through studying different traditional texts of Avicennian logic, we provide evidences that each one of these connectives can be selected. We found these evidences in mode of expression of arguments, paradoxes, and differences in this tradition. Therefore, selecting only one of the connectives to show the nature of relationship between antecedent and consequence in the singular necessity conditional will result in ignoring some of the evidences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Singular Necessity Conditional
  • Avicennian Logic
  • Conjunctive Connective
  • Conditional Connective
[1] ابن سینا، حسین بن عبدالله (1392). الاشارات و التنبیهات، همراه با شرح نصیرالدین طوسی، فخرالدین رازی، قطب‌الدین رازی، تحقیق و تصحیح: وسام الخواطی، تهران، مطبوعات دینی.
[2] ________________ (1404 ها.ق). الشفا، المنطق (قیاس)، قم، منشورات مکتبه آیت الله مرعشی نجفی.
[3] ابهری، اثیر‌الدین (1370). «تنزیل الافکار»، تعدیل الافکار فی نقد تنزیل الافکار، منطق و مباحث الفاظ، به کوشش: مهدی محقق و توشی هیکو ایزتسو، تهران، دانشگاه تهران.
[4] ایزدی, محمد و علی‌رضا دارابی (1390). «بازتأملی انتقادی در بهره‌گیری از سور مرتبه دوم در تحلیل شرطی لزومی»، منطق پژوهی، تهران، سال دوم، بهار و تابستان، ص 23ـ1.
[5] بهمنیار، بن مرزبان (1362). جام جهان نمای: ترجمه کتاب التحصیل، مترجم ناشناخته، به اهتمام: عبدالله نورانی و محمد تقی دانش‌پژوه، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[6] حاجی حسینی، مرتضی (1375). ساختار صوری و معنایی منطق شرطی در دو نظام منطقی قدیم  و جدید، پایان‌نامه مقطع دکتری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
[7] خونجی، افضل‌الدین (1389). کشف الاسرار عن غوامض الافکار، مقدمه و تحقیق: خالد الرویهب، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه.
[8] دارابی، علی‌رضا (1389). «تحلیلسور شرطی لزومی مبتنی بر منطق جدید»، منطق پژوهی، تهران، سال اول، بهار و تابستان، شماره اول، ص 27ـ56.
[9] رازی، قطب‌الدین (1384). تصحیح و تحقیق شرح مطالع الانوار، به کوشش: محسن جاهد، رساله دکتری، تهران، دانشگاه تهران.
[10] رشر، نیکلاس (1381). « ابن‌سینا و منطق قضایای شرطی»، منطق سینوی به روایت نیکلاس رشر، ترجمه: لطف الله نبوی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
[11] سمرقندی، شمس‌الدین محمد (2010 م.). قسطاس الافکار فی تحقیق الاسرار، با مقدمه، تصحیح و شرح: نجم الدین پهلوان، رساله دکتری، آنکارا، دانشگاه آنکارا.
[12] طوسی، نصیرالدین(1361).  اساس الاقتباس، به تصحیح: مدرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.
[13] فاخوری، عادل(1387).  منطق قدیم از دیدگاه منطق جدید، ترجمه: غلام رضا ذکیانی، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
[14] فلاحی، اسدالله (1387). «قاعده فرعیه در منطق جدید، گزارشی انتقادی از نزاع پنجاه ساله منطق قدیم و جدید درباره پیش فرض وجودی در ایران»، آینه معرفت، تهران، شماره 15، ص 41ـ66.
[15] _________ (1388 الف)، «سلب لزوم و لزوم سلب در شرطی سالبه کلیه»، معرفت فلسفی، تهران، سال هفتم، شماره اول، ص 233ـ260.
[16] _________ (1388 ب)، «لزومی حقیقی و لزومی لفظی»، دو فصل‌نامه فلسفه و کلام اسلامی، تهران، دفتر1، ص 107-127.
[17] _________ (1393)، «منطق ربط نزد شمس الدین سمرقندی»، منطق پژوهی، تهران، سال پنجم، شماره دوم، پایز و زمستان 1393، ص 71ـ103.
[18] گیلانی، عبدالله، (1370). « الرسالة المحیطة بتشکیکات فی القواعد المنطقیة مع تحقیقاتها»، منطق و مباحث الفاظ، به کوشش: مهدی محقق و توشی هیکو ایزتسو، تهران، دانشگاه تهران.
[19] مظفر، محمد رضا (1433 ه‍.ق). المنطق، قم، موسسه النشر الاسلامی.
[20] موحد، ضیاء (1382). «نظریه قیاس‌های شرطی ابن‌سینا»،  از ارسطو تا گودل، تهران، هرمس.
[21] ـــــــــــ (1394). «نظریه قیاس‌های شرطی ابن‌سینا»،  تاملاتی در منطق ابن سینا و سهروردی، تهران، هرمس.
[22] موسوی، سیده زهرا و مهناز امیرخانی (1391). «سیر تاریخی نسبت‌های چهارگانه در منطق اسلامی»، منطق‌پژوهی، تهران، سال سوم، شماره اول، ص 137ـ148.
[23] نبوی، لطف الله (1385). «بحثی تطبیقی در منطق ارسطو و فرگه»،  تراز اندیشه، تهران، بصیرت.
[24] ________  (1381). «منطق زمان و نظریه قیاس اقترانی شرطی ابن‌سینا»، منطق سینوی به روایت نیکلاس رشر، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.