زمان بدون گذر در فلسفة صدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته‌ی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان

چکیده

نظریه‌ای را که بر اساس آن، زمان واقعیت دارد ولی گذر زمان واقعیت ندارد، نظریۀ «زمان بدون گذر» می‌نامیم؛ گذر زمان، به تعبیری، برآمده از زنجیره‌ای از رویدادهاست که در آن، هر رویداد در نسبت با «اکنون» مرتب می‌شود. هدف اصلی این مقاله واکاوی دیدگاه صدرالمتألهین دربارۀ گذر زمان است. در این راستا نشان می‌دهیم که او از سویی بنیاد زمان را زنجیره‌ای عینی از رویدادها می‌داند که در آن، هر رویداد در نسبت با رویدادهای دیگر مرتب می‌شود نه در نسبت با اکنون، و از سوی دیگر، برای اجسام اجزاء زمانی در نظر می‌گیرد و در مورد اتصال اجزاء زمانی یک موجود تحلیلی دارد که مطابق آن، تمایز وجودی میان مقصدهای گذشته، اکنون و آینده از میان ‌می‌رود. هردو سوی این قضیه تنها با نظریۀ زمان بدون گذر همخوانی دارد نه با نظریۀ رقیب آن (این نظریه که زمان و گذر زمان، هردو واقعیت دارند). بدین لحاظ می‌توان گفت که صدرا به نظریۀ زمان بدون گذر گرایش دارد. این مطلب می‌تواند لوازم هستی‌شناختی برخی مفاهیم کلیدی فلسفۀ صدرا مانند حرکت جوهری و حرکت به‌معنای قطع را روشن‌تر ‌سازد. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Time without the Passage in Mulla Sadra's Philosophy

نویسندگان [English]

  • Roham Ansarimehr 1
  • Jafar Shanazari 2
1 Phd Candidate/university of Isfahan
2
چکیده [English]

A theory based on which time, but not the passage of time, is a reality is called “time without the passage” theory. The Passage of time, in a sense, is arisen from a series of events wherein an event is ordered relative to the “present”. This paper is aimed to evaluate the Sadra’s view on the passage of time. In this way, it is shown that he, from one hand, considers time as a chain of objective events wherein an event is ordered relative to the other events not relative to the present; on the other hand, he assumes temporal parts for objects based on which the existential differentiation between past, present, and future destinations is eliminated. Both of these are only compatible with the time without the passage theory not with its rival theory (the theory that both time and the passage of time are real). Therefore, it could be said that Sadra has tended towards the time without the passage theory. This could shed more light on the ontological necessaries of some Sadra’s philosophy concepts like “substantial motion” and “motion in the sense of cutting”.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Passage of Time
  • Mulla sadra
  • Substantial motion
  • Temporal Parts
  • time

مراجع

[1] ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1392). «حرکت جوهری، زیرساخت یکپارچگی هستی»، در: انسان و جهان: مجموعه مقالات همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتألهین (سال 1391)، ناظر: سید محمد خامنه‌ای، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[2] ابن سینا، حسین بن عبدالله (1361).  فن سماع طبیعی از کتاب شفا، ترجمه محمد علی فروغی، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
[3] __________ (1387). الاشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم، بوستان کتاب.
[4] اگوستین، قدیس (1380). اعترافات، ترجمه سایه میثمی، چاپ دوم، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
[5] جوادی آملی، عبدالله (1393). رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، ج 14، تنظیم حمید پارسانیا، قم، اسراء.
[6] صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981م). الحکمه المتعالیۀ فی الأسفار العقلیۀ الأربعۀ، بیروت، دارا احیاء التراث العربی..
[7] __________ (1383). شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تصحیح مقصود محمدی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[8] __________ (1382). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سید مصطفی محقق داماد، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[9] __________ (1378). رسالۀ فی الحدوث (حدوث العالم)، تصحیح سید حسین موسویان، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[10] عبودیت، عبدالرسول (1385). درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج 1، تهران، سمت.
[11] میرداماد، سید محمد باقر (1356). القبسات، به اهتمام مهدی محقق، تهران، مؤسسه‌ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران.
[12] Aristotle (1996). Physics, R. Waterfield (trans.), Oxford, Oxford University Press.
[13] Bigelow, John (2013). The Emergence of a New Family of Theories of Time, in: A Companion to the Philosophy of Time, H. Dyke & A. Bardon (eds.), Chichester, Willey-Blackwell.
[14] Coope, Ursula (2005). Time for Aristotle: Physics IV 10-14, Oxford, Oxford University Press.
[15] Dainton, Barry (2010). Time and Space, Second Edition, Durham, Acumen.
[16] Goswick, Dana Lynne (2013). Change and Identity over Time, in: A Companion to the Philosophy of Time, H. Dyke & A. Bardon (eds.) Chichester, Willey-Blackwell,
[17] McTaggart, J Ellis (1908). “The Unreality of Time”, Mind, 17(68), pp. 457-474.
[18] Mellor, D. H. (1998).Real Time II. Cambridge, Cambridge University Press.
[19] Plato (2008). Timaeus and Critias, R. Waterfield (trans.), Oxford, Oxford University Press.
[20] Rea, Michael (2014). Metaphysics: The Basic, London and New York, Routledge.
[21] Russell, Bertrand (1915). “On the Experience of Time”, Monist, 25, pp. 212-233.
فلسفه و کلام اسلامی
دوره 51، شماره 1
مرداد 1397
صفحه 7-24

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار