مقایسه نظریۀ مهجوریت دلالت التزام منطق‌دانان با مسئلۀ حجیت منطوق و مفهوم اصولیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

مسئلۀ سازگاری یا ناسازگاری دیدگاه منطق‌دانان مسلمان در خصوص مهجوریت دلالت التزام و قاعدۀ اصولی حجیت منطوق و مفهوم در صورت دخول دلالت التزام در منطوق یا مفهوم، ره‌آورد دو دانش منطق و اصول را به چالش می‌کشاند. در این مقاله، با مقایسۀ ره‌آورد این دو علم، و بر پایۀ جداسازی دو مسئلۀ حجیت صغروی و حجیت کبروی می‌توان اثبات کرد که (1) حجیت صغروی منطوق و مفهوم موافق التزامی و حجیت صغروی مفهوم مخالف، بر اساس قول به حجیت آن، با مهجوریت دلالت التزام ناسازگار نیست، زیرا دیدگاه منطقیان در اصل دلالت لفظ بر معنای التزامی ‌و دیدگاه اصولیان در حجیت منطوق و مفهوم موافق سازگارند؛ (2) حجیت کبروی منطوق و مفهوم موافق التزامی، به معنای احتجاج بر مدلول التزامی ‌قضیه، با مهجوریت دلالت التزامی ‌ناسازگار است؛ (3) حجیت کبروی مفهوم مخالف، به سبب عقلی بودنِ دلالت، و حجیت کبروی مفهوم موافق به سبب وجود قرینه بر تعیین لوازم، از قاعدۀ مهجوریت دلالت التزام بیرون است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Obsolescence of the Indication per nexum in Islamic Logic and Authoritativeness of Verbal Text and Concept in Jurisprudential Principles: A Comparative Study

نویسندگان [English]

  • Hossein Rashidzadeh 1
  • Ahad Faramarz Qaramaleki 2
1 M.A. in Islamic Philosophy and Theology , University of Tehran
2 Prof. of Philosophy, University of Tehran.
چکیده [English]

Comparing the Islamic logic and jurisprudential principles, and based
on the separation between minor and major authorities (hujjiyyat
sughrawi wa kubrawi), it can be proved that (1) minor authority of
suitable verbal text per nexum (al-mantuq al-muwafiq al-iltizami),
minor authority of suitable concept per nexum (al-mafhum al-muwafiq
al-iltizami), and minor authority of contrary concept (al-mafhum almukhalif),
if authoritative are not incompatible with obsolescence of
the indication per nexum (mahjuriyyat dilalat al-iltizam). (2) Major
authority of suitable concept per nexum (al-mafhum al-muwafiq aliltizami)
and major authority of contrary concept (al-mafhum almukhalif),
in the sense of argumentation for per nexum significant of
the premise, is incompatible with obsolescence of the indication per
nexum. (3) Major authority of contrary concept, because of rationality
of significance, and major authority of suitable concept, due to
existence of circumstantial evidence over prerequisites' instantiation,
are out of obsolescence of the indication per nexum.

کلیدواژه‌ها [English]

  • authoritativeness
  • indication per nexum
  • Concept
  • verbal text
[1] ابن‌سهلان الساوی، عمر (1316).  البصائر النصیریه، به کوشش: محمد عبده، قاهره، امیریه.
[2] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1339).  الاشارات و التنبیهات، مصحح: محمود شهابی، دانشگاه تهران.
[3] ابهری، اثیرالدین، کشف الحقائق فی تحریر الدقائق، دست‌نویس، نگارش: محمود بن فقیه محمدبن شرفشاه در مجموعه شماره ۱۶۲ در الکتاب المصریه و میکروفیلم دانشگاه تهران، ش ب 1345.
[4] ارموی، سراج‌الدین، بیان الحق و لسان الصدق، نسخه خطی، میکروفیلم کتابخانه ملک، ش ۲۸۴۳. 
[5] آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین (1430). کفایة الاصول، تعلیقه زارعی سبزواری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
[6] اصفهانی، محمد تقی (1429).  هدایة المسترشدین، ج2، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
[7] انصاری، مرتضی (1383). مطارح الانظار، ج2، تقریرات: ابوالقاسم کلانتری، قم، مجمع الفکرالاسلامی.
[8] امام خمینی، روح الله (1420). معتمد الاصول، ج1، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[9] امیرخانی، مهناز (1388). «چیستی و اعتبار دلالت التزامی»، حکمت سینوی (مشکوه النور)، سال ۱۳، شماره42، پاییز و زمستان، صص82-102.
[10] آهنگران، محمد رسول (1384). «انحراف در بحث از مفهوم وصف»، پژوهش‌های دینی، سال اول، شماره 2، تابستان و پاییز، صص89-110.
[11] بجنوردی، حسن (1380). منتهی الاصول، ج1، تهران، مؤسسة العروج.
[12] بروجردی، حسین (1421). لمحات الاصول، تقریرات روح الله امام خمینی، قم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
[13] ---------- (1415). نهایه الاصول، تقریرات حسن علی منتظری، تهران، نشر تفکر.
‏[14] بوشهری، سیدجعفر (1332). «منطوق و مفهوم»،  کانون وکلا، دورۀ اول، شماره 34، مهر و آبان، صص39-42.
[15] الحسن، خلیفه بابکر (1408). «مفهوم الموافقة عندالاصولیین»، الشریعة و الدرسات الاسلامیه، شماره 10، صص211-264.
[16] حکیم، محسن (1408). حقائق الاصول، ج1، کتابفروشی بصیرتی.
[17] حلی، حسن بن یوسف(1425). نهایة الوصول فی علم الاصول، ج2، قم، مؤسسة الامام الصادق(ع).
[18] خرازی، محسن (1422). عمدة الاصول، ج3، قم، موسسۀ در راه حق.
[19] خویی، ابوالقاسم  (1422). محاضرات فی اصول الفقه، ج4، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی.
[20] ---------- (1417).  الهدایة فی الاصول، تقریرات: حسن صافی اصفهانی، ج2، قم، مؤسسۀ صاحب الامر (عج).
[21] --------- (1419). دراسات فی علم الاصول، تقریرات هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
[22] رازی، فخرالدین (؟). الانارات فی شرح الإشارات، تهران: نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 1847.
[23]---- (1381). منطق المخلص، تقدیم، تحقیق و تعلیق احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
[24] رازی، قطب الدین (؟)، شرح المطالع [لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار]، قم، انتشارات کتبی نجفی.
[25]---- (1416). مجموعه رسایل قطب رازی، مشهد، المکتبة الرضویة، شماره (۱۰۵۷-۱۰۶۰). نسخه‌ای از آن در مرکز احیاء التراث الاسلامی به شماره ۲۴۱ موجود است.
[26] روحانی، محمد صادق (1382). زبدة الاصول، تهران، حدیث دل.
[27] زراعت، عباس (1391). «مفهوم قید: نگرشی نو در مفهوم مخالف»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 4، شماره 6، تابستان و بهار، صص65-82.
[28] سبحانی، جعفر (1414). المحصول فی علم الاصول، ج2، قم، مؤسسۀ امام صادق(ع).
[29] سبزواری، ملاهادی (1379). شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق حسن زاده آملی، تحقیق و تقدیم مسعود طالبی، تهران، نشر ناب.
[30] شهرضایی، اکبر (1390). پژوهشی در علم رجال، قم، مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی.
[31] شیخ بهائی، محمد بن حسین (1423). زبدة الاصول، ج3، قم، مرصاد.
[32] صالحی مازندرانی، اسماعیل (1424). مفتاح الاصول، ج2، قم، صالحان.
[33] صدر، محمد باقر (1408). مباحث الاصول، ج2، قم، مقرر.
[34] طوسی، نصیر الدین (1361). اساس الاقتباس، به تصحیح مدرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.
[35] عراقی، ضیاءالدین (1420). مقالات الاصول، ج1، قم، مجمع الفکرالاسلامی.
[36] ---------- (1422). منهاج الاصول، ج2، بیروت، دارالبلاغة.
[37]---------- (1417). نهایة الافکار، ج2، قم، دفتر اتشارات اسلامی.
[38] غزالی، ابوحامد (1961). مقاصد الفلاسفة، به کوشش سلیمان دنیا، مصر، دارالمعارف، مصر.
[39] فاضل لنکرانی، محمد (1430). دراسات فی الاصول، تقریرات: صمد علی موسوی، قم، مرکز فقه الائمه الاطهار(ع).
[40] کاتبی قزوینی، نجم الدین (1375). المنصص فی شرح الملخص، منطق، بخش اول، تصحیح: علی نظری علی‏آبادی، پایان‏نامه تحصیلات تکمیلی به راهنمایی مقصود محمدی و مشاوره احد فرامرز قراملکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.
[41] مظفر، محمدرضا، (1400)، المنطق، بیروت، دارالتعارف.
[42] میرزای قمی، ابوالقاسم، (1430).  القوانین المحکمة فی الاصول، ج1، قم، احیاء الکتب الاسلامیه.
[43]  نائینی، محمد حسین (1352). أجود التقریرات، ج1، قم، مطبعة العرفان.
[44] ---------- (1376). فوائدالاصول، ج2، تقریرات محمدعلی کاظمی خراسانی، قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.