آموزه بدا در قرآن، آرای کلامى شیعه، و آثار مولوى

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادیان و فلسفه دانشگاه کاشان

چکیده

دیرپای‌ترین آموزۀ مورد اختلاف ادیان بزرگ، ماجرای تشبیه و تنزیه، یا انسان‌پنداری و تعالی خداوند، در موضوعاتی از این قبیل است: که آیا قدرت، علم و ارادۀ او نیز همانند آدمیان دگرگونی می‌‌پذیرد یا خیر. این مقاله نشان می‌دهد که مولانا بر خلاف جبرگرایان اشعری، و تا حدودی همسو با شیعۀ امامیه و مرجئه، براساس اعتقاد به کرم بی منتهای حق تعالی، معتقد است که دست کرم و جود خداوند در هیچ آنی بسته نیست، بلکه با اندک بهانه‌ای، رحمت جدید او شامل کائنات می‌‌گردد. این ویژگی خداوند او را قادرتر نشان می‌‌دهد. در نگاه مولوی، با نپذیرفتن تغییر اراده و مشیت خداوند (باور به بدا) دعا کردن کوششی بیهوده است. وی حتی روز قیامت را نیز عرصۀ تغییر ارادۀ حق و تغییر سرنوشت آدمیان می‏شمارد و آن جهان را نیز شهری پربازار و کسب می‏خواند . نتیجۀ عملی چنین باوری، امید پیوسته و دعای مدام است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Doctrine of “Bada” in the Qur'an, Shiite Theological Ideas and the Works of Rumi

نویسنده [English]

  • Hossein Heidari
Assistant Professor ,University of Kashan
چکیده [English]

“Tashbih” and “Tanzih” (Immanence and transcendence of God) are
the most enduring dispute in great religions. In this regard, an
important question is: may God’s power, knowledge, and free-will
alter like that of human beings. According to some holy religious
texts, it seems that a personal God is found to be subject to change.
This paper indicates that, contrary to Asharite determinism, Molawi
believes in the infinite generosity of the Lord which may perpetually
be applied for creatures. Molawi argues that lack of alteration in the
divine will, namely, “Bada”, makes human’s praying useless. He
regards resurrection as an arena of alteration in the divine will and
human destiny and entitles the other world as a trade city. This sort of
belief results in humans’ continuous and infinite hope and prayer.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Monotheism
  • Jalal al-Din Muhammad Rumi (Molawi)
  • Bada (alteration in the divine will)
  • Theology of Shiism
  • Grace of God
[1] قرآن کریم (1375)، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، ویراستۀ مسعود انصاری و مرتضی کریمی نیا، تهران، نیلوفر و جامی.
[2] کتاب مقدس(1987)، ترجمۀ انجمن مقدس ایران، ایران.
[3] ابن بابویه، ابو جعفر محمد بن عبدالله القمی (1370ق.). رسالة الاعتقادات، تهران، مرکز نشر کتاب،.
[4] الاشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل (1418ق/ 1998م). الإبانه، مع تعلیقات عبداللَّه محمود محمد عمر، بیروت، دار الکتب العلمیه، الطبعة الاولی.
[5]الاشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل (1980). مقالات الإسلامیین، تصحیح هلموت ریتر، الطبعه الثالثه، التراث الاسلامیه لجمیعه المستشرقیه الالمانیه، اسطفان فیلد و اولریش هرمان‌.
[][][][][][][] [6] بغدادی‌، ابی منصور سعید القاهربن طاهر ().(1367). الفرق بین الفرق، ترجمه فارسی با عنوان تاریخ مذاهب در اسلام، ترجمه دکتر محمد جواد مشکور، انتشارات اشراقی.
(1367). الفرق بین الفرق، ترجمه فارسى با عنوان تاریخ مذاهب در اسلام،ترجمه دکتر محمد جواد مشکور،انتشارات اشراقى.
[] بغدادى‌[7] جرجانی، میر سید شریف (1377). علی بن محمد‌، تعریفات‌، فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی‌، ترجمه حسن سید عرب و سیما نوربخش، نشر و پژوهش فرزان روز‌‌.
[8]زریاب، عباس (1366). «بدا در کلام اسلامی و ملاحظاتی تازه در حل آن»، تحقیقات اسلامی، سال 2، شماره 2.
[9] زمانی، کریم (1387). شرح جامع مثنوی معنوی، 6 جلد، انتشارات اطلاعات.
[10] سجادی، جعفر (1381). «بدا»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 11، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
[11] سروش، عبد الکریم (1372). فربه‏تر از ایدئولوژی، تهران، انتشارات صراط.
[12] شاقول، یوسف (1387). «تحلیل و بررسی جهان بینی پویشی وایتهد»، پژوهشهای فلسفی- کلامی، ش 4و3،
[13] الشهرستانی، ابی الفتح محمد بن عبد الکریم بن احمد (1404). الملل و النحل، تحقیق محمد سید کیلانی، بیروت، دار المعرفة.
[14] ص‍دوق‌، اب‍ی‌ج‍ع‍ف‍ر م‍ح‍م‍دب‍ن‌ ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ال‍ح‍س‍ی‍ن‌ب‍ن‌ ب‍اب‍وی‍ه‌ال‍قم‍ی (1371). الاعتقادات، [ب‍ا ح‍واش‍ی‌ ش‍ی‍خ‌ م‍ف‍ی‍د] با ترجمه م‍ح‍م‍د ع‍ل‍ی‌اب‍ن‌ س‍ی‍دم‍ح‍م‍د ال‍ح‍س‍ن‍ی تهران، ع‍ل‍م‍ی‍ه‌ اس‍لام‍ی‍ه‌‏‫.
[15] فروزانفر، بدیع الزمان (1370). احادیث مثنوی، تهران، امیر کبیر.
[16] قرشی سید علی اکبر (1361). قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
[17] قشیری، عبدالکریم بن هوزان قشیری (1361). الرسالة القشیریة (ترجمه رساله قشیریه)‌، با تصحیحات واستدراکات بدیع الزمان فروزانفر، تهران‌، مرکزانتشارات علمی فرهنگی.
[18] کریستین سن، آرتور (1374). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
[19]کلینی رازی، ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق (1388). الاصول الکافی، دارالکتب الاسلامیه.
[20] مشیدی، جلیل (1376). بدا در اشعار مولوی،کلام اسلامی، تابستان‌، شماره 22.
[21] مولوی‌، جلال الدین ‌(1360). مثنوی معنوی(‌3جلد)‌، به تصحیح رینولد الف نیکلسون‌، تهران، انتشارات مولی.
 [22] Irivng Hexham's Concise Dictionary of Religion (1999). first published by InterVarsity Press, Carol Stream, USA, 1994, second edition, Regent College Press, Vancouver, 1999.