سکوت یکی از مهم‌ترین بن‌مایه‌های الاهیّات عرفانی، بهنحو اعم، و الاهیّات سلبی،بهنحو اخص، است. سکوت آخرین مرحله کوشش عارف و الهی‌دان عرفانی در تلاش برای سخن‌گفتن از خداست. در این مرحله، تمام ترفندها و روش‌های زبانی عارف رنگ می‌بازند. در نوشته پیش‌رو به کارکردهای الاهیّاتی سکوت در آثار مولانا می‌پردازیم. در ابتدا به نقش محوری سکوت در آثار وی اشاره می‌کنیم. سپس به دلایل اخلاقی‌ـ روانی و نیز دلایل زبانی ـ معرفتی دعوت به سکوت در آثار این عارف می‌پردازیم. رابطه معکوس عقل و سخن‌گفتن، نجات‌بخشیِ خاموشی، پرهیز از پریشانی ضمیر و نیل به جمعیت خاطر به مدد خاموشی، مراعات حال مخاطب، رازپوشی، پرهیز از خاصیّت تخدیری سخن‌وری، و پرهیز از کبر از مهم‌ترین دلایل اخلاقی‌ـ‌روانی دعوت به سکوت است و ظرفیّت محدود زبان در بیان حقایق، بیان‌ناپذیری خدا و تلاش برای حفظ وحدت و رهایی از عالم مادّی، به طور اعم، و زبان بشری، به طور اخص، از دلایل زبانی ـ معرفتی فراخواندن به خاموشی به شمار می‌آید. در بخش آخر این مقاله نیز چرایی سخن‌گفتن به رغم فراخواندن به سکوت را بررسی می‌کنیم. از مهم‌ترین دلایل و علل سخن‌گفتن عارف و الهی‌دان، به رغم دعوت به سکوت، به مواردی هم‌چون به سخن در آمدن عارف از جانب خدا، سخن‌گفتن به واسطه اضطراری درونی، سخن‌گفتن از سر عشق‌ورزی به خدا و خلق، جنبه تعلیمی سخن و ارائه قرینه‌ای بر بیان‌ناپذیری اشاره می‌توان کرد.
ابتدای صفحه