تعـارض اتمیزم فیزیکـی با نظریـۀ ارسطویـی صـورت: نقـد راه‌حـل علامۀ طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبۀ سطح چهار حوزۀ علمیۀ قم و دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی (مبانی نظری اسلام)، دانشکدۀ معارف دانشگاه تهران. تهران، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 طلبۀ سطح سه حوزۀ علمیۀ قم و دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی (مبانی نظری اسلام)، دانشکدۀ معارف دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

اتمیان باستان اجسام را مرکّب از ذرّات بسیار ریز، غیر قابل مشاهده و نابسودنی به نام «اتم» می‌انگاشتند که هر جسمی به آنها تجزیه می‌شود. ارسطو در مقابل، تجزیۀ فیزیکی جسم را ردّ کرده، و به‌جای آن قائل به تجزیۀ متافیزیکی از ماده و صورت شد. بیشتر فلاسفه  به راه ارسطو رفتند، درحالی‌که که فیزیک جدید با تحقیقات مبتنی بر مشاهده، جانب اتمیزم را می‌گیرد. این نوشتار درصدد صحت‌سنجی راه‌حلی است که علامۀ طباطبایی برای دفع تعارض مذکور بیان نموده است، و اینکه در فرض استحالۀ جمع میان دو نظریه، باید جانب کدام مکتب را گرفت. تحقیق حاضر با روش تحلیل مفهومی، گزاره‌ای و سیستمی به حلّ این مسائل می‌پردازد.
به نظر می‌رسد راه‌حل علامه موجب تخریب و ناکارآمدی نظریّۀ «صورت» می‌شود. از نظر ارسطو، صورت، تمام حقیقت نوع است. لازمۀ این سخن آن است که صورت به سطح اتم، قابل فروکاهش نیست؛ زیرا هیچ اتمی به تنهایی تمام حقیقت جسم و بنیاد نوعیّت آن نیست؛ به عنوان مثال اتم یک «انسان» تمام حقیقت انسان را تشکیل نمی‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Conflict between Atomism in Physics and Aristotelian Theory of Form: An Evaluation of Allameh Tabatabaei’s Solution

نویسندگان [English]

  • Alireza Norouzi 1
  • Mahdi Azimi 2
  • Hosein Najafi 3
1 Fourth Level Student of Qom Seminari and PhD student in Islamic Studies, Faculty of Islamic Studies, University of Tehran
2 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Tehran
3 Third Level Student of Qom Seminari, and PhD student in Islamic Studies, Faculty of Islamic Studies, University of Tehrann, Tehran, Iran
چکیده [English]

In ancient times, atomists believed that objects were composed of minuscule, invisible, and indivisible particles known as "atoms" into which any substance could be broken down. Aristotle, on the other hand, rejected the physical breakdown of matter and advocated for a metaphysical analysis of matter and form. The majority of philosophers aligned with Aristotle's viewpoint. However, modern physics, relying on observation-based research, tends to lean towards atomism.
This paper aims to assess the solution proposed by Allameh Tabatabaei to reconcile the conflict between these two theories and determine which perspective should be favored when faced with irreconcilable differences. The study utilizes conceptual, propositional, and systemic analysis methods to address these issues.
It becomes apparent that Tabatabaei's solution undermines and renders the theory of "form" ineffective. According to Aristotle, form constitutes the complete reality of a species. This implies that form cannot be reduced to the atomic level, as a single atom cannot represent the entirety of a body's reality and the foundation of its species. For instance, one atom of a "human" does not encompass the entire essence of a human being.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Atomism
  • Allameh Tabatabaei
  • Theory of Form

مراجع

  1.       قرآن کریم.

    1. ابن سینا، حسین بن عبدالله؛ فن سماع طبیعی، ترجمۀ محمدعلی فروغی؛ تهران؛ انتشارات امیرکبیر؛ 1361
    2. ______________؛ اشارات و تنبیهات مع المحاکمات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی؛ قم؛ انتشارات البلاغه؛ 1375
    3. ______________؛ اشارات و تنبیهات مع المحاکمات، شرح فخرالدین رازی؛ قم؛ انتشارات مکتبۀ آیت الله مرعشی(ره)؛ 1404
    4. اخوان الصفا؛ رسائل اخوان الصفاء و خلّان الوفاء؛ بیروت؛ انتشارات الدار الإسلامیة؛ 1412
    5. ارزنده نیا، محمد؛ اتم و الفبای کتاب طبیعت؛ تهران؛ انتشارات کتاب‌های سپیده (وابسته به انتشارات اطلاعات)؛ 1371
    6. بابایی، پرویز؛ مکتب‌های فلسفی از دوران باستان تا امروز؛ تهران؛ انتشارات نگاه؛ 1392
    7. جعفری، محمدتقی؛ مولوی و جهان‌بینی‌ها؛ تهران؛ موسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری ره؛ 1395
    8. حقیقت قره قشلاقی، سهراب؛ تحلیل ماده و صورت نزد ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا؛ قم؛ تبیان؛ 1387
    9. حلّی، حسن بن یوسف؛ اسرار الخفیّه فی العلوم العقلیّه؛ قم؛ انتشارات بوستان کتاب؛ 1387
    10. عبودیت، عبدالرسول؛ چگونگی ترکیب ماده و صورت از نگاه صدرالمتألهین؛ معرفت فلسفی، شمارۀ 25؛ پاییز 1388.
    11. سام، مهدی؛ مبانی فلسفۀ علمی؛ تهران؛ انتشارات آذرخش؛ 1357
    12. سبزواری، ملاهادی؛ شرح منظومه، مرتضی مطهری؛ تهران؛ انتشارات حکمت؛ 1361
    13. شهرزوری، شمس الدین؛ رسائل الشجرة الهیة فی علوم الحقائق الربانیة؛ تهران؛ انتشارات موسسۀ حکمت و فلسفۀ ایران؛ 1383
    14. شهیدی، سعیده سادات؛ ماهیت جسم از دیدگاه فلاسفۀ یونان باستان و مسلمان؛ فصلنامۀ فلسفه و کلام اسلامی، شمارۀ 28و29؛ بهار و تابستان 1384
    15. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیة؛ بیروت؛ انتشارات دار الإحیاء التراث؛ 1981
    16. ______________؛ الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه؛ مشهد؛ انتشارات المرکز الجامعی للنشر؛ 1360
    17. ______________؛ المشاعر؛ تهران؛ انتشارات کتابخانۀ طهوری؛ 1363
    18. ______________؛ مفاتیح الغیب؛ تهران؛ انتشارات موسسۀ تحقیقات فرهنگی؛ 1363
    19. طباطبایی، محمدحسین؛ 1332؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم، حاشیه و پاورقی مرتضی مطهری؛ تهران؛ انتشارات صدرا؛ 1364
    20. ______________؛ ترجمه و شرح بدایة الحکمة، شرح علی شیروانی؛ قم؛ انتشارات بوستان کتاب؛ 1391
    21. ______________؛ ترجمه و شرح نهایة الحکمة، شرح علی شیروانی؛ قم؛ انتشارات دار الفکر؛ 1392
    22. ______________؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم؛ انتشارات موسسۀ اسماعیلیان ایران؛ 1412
    23. ______________؛ بدایة الحکمة؛ قم؛ انتشارات موسسة النشر الإسلامی؛ 1419
    24. ______________؛ نهایة الحکمة؛ قم؛ انتشارات مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه؛ 1434
    25. ______________؛ ایضاح الحکمة ترجمه و شرح بدایة الحکمة، شرح علی ربانی گلپایگانی؛ قم؛ انتشارات مرکز جهانی علوم اسلامی؛ 1371
    26. طوسی، خواجه نصیرالدین؛ أجوبة المسائل النصیریة؛ تهران؛ انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی؛ 1383
    27. ______________؛ شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، شرح عبدالرزاق لاهیجی؛ قم؛ انتشارات موسسة الإمام صادق علیه السلام؛ 1425
    28. فارابی، ابونصر؛ الجمع بین رأی الحکیمین؛ تهران، انتشارات الزهراء (س)؛ 1405
    29. فروغی، محمدعلی؛ سیر حکمت در اروپا؛ تهران؛ انتشارات هرمس؛ 1390
    30. قوام صفری، مهدی؛ نظریۀ صورت در فلسفه ارسطو؛ تهران؛ انتشارات حکمت؛ 1394
    31. کاپلستون، فردریک؛ 1956؛ تاریخ فلسفه کاپلستون، ترجمۀ سید جلال الدین مجتبوی؛ تهران؛ انتشارات سروش؛ 1392
    32. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ تهران؛ انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی؛ 1368
    33. مصطفوی، نفیسه؛ تبیین و نقد ماده و صورت در فلسفه اسلامی و مقایسه آن با فیزیک کوانتوم؛ قم؛ دفتر نشر معارف؛ 1387
    34. مطهری، مرتضی؛ مجموعۀ آثار شهید مطهری ره؛ تهران؛ انتشارات صدرا؛ 1371
    35. ملکیان، مصطفی؛ تاریخ فلسفۀ غرب: مجموعۀ درس‌های مصطفی ملکیان، ویراستۀ: سعید عدالت نژاد؛ تهران؛ انتشارات دفتر همکاری حوزه و دانشگاه؛ 1377
    36. هلزی هال، لوییس ویلیام؛ 1974؛ تاریخ و فلسفۀ علم، ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ؛ تهران؛ انتشارات سخن؛ 1391
    37. Shields, Christopher, Jonathan barnes, Aristotle: a very short introduction, oxford university press, 2000
    38. Jean Baptiste Perrin, Encyclopedia of World Biography. Encyclopedia.com. https: //www.encyclopedia.com, 2023.
    39. Murray Gell-Mann, W.H.freeman, The Quark and the Jaguar: Adventures in the Simple and the Complex, and company newyork, 1994
    40. Francis Halzen and Alan D. Martin, Quarks and Leptones: An Introductory Course in Modern Particle Physics, 1991
    41. Michael V.Wedin, Aristotle's Theory of Substance The Categories and Metaphysics Zeta, oxford university press, 2000.

     

فلسفه و کلام اسلامی
دوره 56، شماره 1
شهریور 1402
صفحه 205-223

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار