توقیفیت اسماء و صفات الهی در اندیشه‌ی ابن‌حزم قرطبی و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات (فلسفه) دانشگاه گنبدکاووس ،گنبد کاووس، ایران

2 استادیار گروه الهیات (علوم قرآن و حدیث) دانشگاه گنبدکاووس؛گنبد کاووس ، ایران

چکیده

مسئله­ ی اصلی این پژوهش بررسی نظریه­ ی توقیفیت اسماء و صفات الهی با مطالعه­ ی موردی دیدگاهها و افکار دو اندیشمند مسلمان یعنی ابن ­حزم قرطبی و ملاصدرا شیرازی است. یافته ­های این پژوهش عبارت است از اینکه ابن­ حزم بر این باور است که صفات الهی قابل شناخت نیست و از همین­رو نمی­توان خداوند را جز به صفاتی که در قرآن و کلمات پیامبر آمده است، متصف نمود. ملاصدرا معتقد است که خداوند به کمالات حقیقی متصف می­شود اگر چه این کمالات در زبان شریعت نیامده باشد. به علاوه خداوند در تمام تجلیات خود حاضر است و به همین سبب در مقام مجلا و مظهر به صفات خلقیه هم متصف می­شود. مضافاً بر اینکه اطلاق و لابشرطیتِ وجود خداوند اقتضا می­کند که او هر آنچه را که موجود است - اعم از ذات اشیاء و آثار و صفات آنها– در بربگیرد. در عین حال حتی اگر قائل به عدم توقیفیت اسماء و صفات الهی باشیم، ادب بندگی اقتضا می­کند که او را به صفاتی که خود در قرآن کریم ذکر کرده است، بخوانیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Ibn Hazm al-Qurtubi and Mulla Sadra views on The Conditionality of Divine Names and Attributes

نویسندگان [English]

  • Fardin Jamshidi Mehr 1
  • Sayedmahdi Rahmati 2
1 Assistant professor of Theology, Gonbad Kavous University
2 Assistant professor of Theology, Gonbad Kavous University
چکیده [English]

Ibn Hazm al-Qurtubi and Mulla Sadrai Shirazi are both Islamic thinkers and scholars familiar with religious knowledge. Ibn Hazm believes that God's names and attributes cannot be understood and known; therefore, God cannot be described except by the names and attributes that are mentioned in the Holy Qur'an and  in the words of the Prophet of Islam (PBUH). On the other hand, Mulla Sadra believes that God is characterized by true perfections, even though these characteristics are not cited in religious texts. In addition, God is present in all His manifestations, and, for this reason, He is also characterized by the attributes of His creatures in the stage of His manifestations. In addition to that, absoluteness and unconditionality of God's existence requires that he includes all the things that exist - including their essence and their properties. However, even if we believe that the divine names and attributes are not conditioned, the politeness of service demands that we call Him by the attributes that He has cited in the Holy Qur'an.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine Names and Attributes
  • Divine Perfection
  • Levels of Existence
  • Ibn Hazm al-Qurtubi
  • Mulla Sadra
  1. قرآن کریم
  2. آملی، محمدتقی، دررالفوائد، قم، ناشر اسماعیلیان، 1391ق.
  3. ابراهیم، زکریا، إبن­حزم الأندلسی؛ المفکر الظاهری الموسوعی، قاهره، الدار المصریة للتألیف و الترجمة، 1996.
  4. ابن­حزم، ابومحمد علی بن احمد، رسائل ابن­حزم الاندلسی (التقریب لحدّ المنطق)، بیروت، المؤسسة العربیّة، 1980-1981.
  5. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، تهران، دنیای دانش، 1382.

6.جمشیدی­مهر، فردین؛ حسینی­شاهرودی، سیدمرتضی، «بازخوانی عرفانی نسبت میان وجود و کمالات در مشرب فلسفی صدرایی»، پژوهش­های هستی­شناختی، 1398(سال نهم)، شماره 18، پاییز و زمستان 99، صفحات 321-345

  1. حسن­زاده آملی، حسن، سدرة المنتهی فی تفسیر قرآن المصطفی، قم، ناشر الف لام میم، 1388.
  2. حسن­زاده­آملی، حسن، نامه­ها و برنامه­ها، قم، ناشر الف لام میم، 1389.
  3. حیدر آملی، بهاءالدین سیدحیدر بن علی، جامع الأسرار و منبع الأنوار، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1368.
  4. سبزواری، هادی بن مهدی، التعلیقات علی الشواهد الرّبوبیّة، مصحح سیدجلال­الدّین آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی،1360. این کتاب در ضمن کتاب الشواهد الرّبیّة فی المناهج السّلوکیة به چاپ رسیده و کتاب مستقلی نیست.
  5. سبزواری، هادی بن مهدی، شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق از آیت الله حسن­زاده آملی و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبی، تهران، نشر ناب، 1369-1379.
  6. شهرزوری، شمس­الدّین محمد بن محمود، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیّة، مقدمه و تصحیح از نجفقلی حبیبی، تهران، موسسه حکمت و فلسفه ایران، 1383.
  7. طباطبایی، سیدمحمد حسین، الرّسائل التوحیدیّة، بیروت، انتشارات النعمان، 1999.
  8. طباطبایی، سیدمحمد حسین، نهایة الحکمة، تصحیح و تحقیق از غلامرضا فیاضی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388.
  9. طوسی، نصیرالدّین محمد بن محمد، شرح الإشارات و التنبیهات مع المحاکمات، قم، نشر البلاغه، 1375.
  10. فخررازی، محمد بن عمر، تفسیر مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420.
  11. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط- الإسلامیّة)، تحقیق از علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیّة، 1407.
  12. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، مصحح جمعی از محققان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403.
  13. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، اسرار الآیات، مقدمه و تصحیح از محمد خواجویی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه، 1360.
  14. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، مصحح محمد خواجویی، قم، انتشارات بیدار، 1366.
  15. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، الحاشیة علی إلهیات الشفاء، قم، انتشارات بیدار، بی­تا.
  16. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیّة فی الأسفار العقلیّة الأربعة، بیروت، دار احیاء التراث، 1981.
  17. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، رسالة فی الحدوث، تصحیح و تحقیق از سیدحسین موسویان، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1394.
  18. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی، تصحیح از محمد خواجویی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه)، 1366.
  19. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، الشواهد الرّبوبیّة فی المناهج السلوکیّة، تصحیح و تعلیق از سیدجلال­الدّین آشتیانی، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، 1360.
  20. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، العرشیة، مصحح غلامحسین آهنی، اصفهان، انتشارات دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1341.
  21. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، المبدأ و المعاد، مصحح سیدجلال­الدّین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.
  22. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، المشاعر، به اهتمام هانری کربن، تهران، کتابخانه­ی طهوری، 1363.
  23. ملاصدرا، صدرالدّین محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح از محمد خواجویی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی، 1363.
  24. المهائمی، علاء الدّین علی بن أحمد، مشرع الخصوص إلی معانی النصوص، مصحح احمد فرید المزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1429.
  25. میرداماد، محمدباقر استرآبادی، جذوات و مواقیت، تصحیح و تعلیق از علی اوجبی، تهران، میراث مکتوب، 1380.
  26. ورام، ابوالحسین مسعود بن عیسی، مجموعة ورّام (تنبیه الخواطر و نزهة النواظر)، قم، مکتبة فقیه، 1410.