روش‌شناسی غزالی در مواجهه با حکمت سینوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

 
آن‌چه اغلب در متون تاریخ فلسفه دربارۀ رویکرد غزالی به فلسفه یافت می‌شود، به جنبه‌های انتقادی و انکاری غزالی مربوط است؛ بدین صورت که او را نقطۀ عزیمت عقلگرایی اشاعره و مخالف فلسفه و به‌ویژه فارابی و ابن‌سینا معرفی می‌کند. اما آیا این مطلب موضع حقیقی غزالی را بازگو می‌کند؟ پاسخی که در این مقاله ارائه شده، شیفتگی غزالی نسبت به حکمت مشرقی ابن‌سینا و دنباله‌روی آن را مورد بحث قرار داده و تأثیرپذیری در روش و نگرش غزالی از ابن‌سینا را به نحو پدیدارشناسانه نشان می‌دهد؛ بدین معنا که هرچند ادبیات انتقادی غزالی که برآمده از موضع سیاسی اوست، انگیخته‌هایی را در مخالفت جریان فلسفی به دنبال داشته، اما در موضع فردی، او پیرو حکمت مشرقی است و جریان‌سازی آن را تقویت کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ghazali’s Methodology in Confronting Avicenna’s Philosophy

نویسنده [English]

  • Seyed Mohammad Ali Dibaji
Associate Professor in Islamic Philosophy, The College of Farabi, University of Tehran
چکیده [English]

In the history of philosophy, what is found about Ghazali’s views on philosophy is often his critical ones, so that his views are introduced as a departure point of the Ash'arites rationalism and are regarded as opposing to philosophy, especially, opposing to Avicenna and Farabi’s philosophical views. but, does this show the real position of Ghazali? The answer proposed in this article shows Ghazali’s fascination to Avicenna’s Eastern Hekmat and his following Avicenna’s footsteps. Also, Ghzali’s influence from Avicenna in his methodology and attitude is shown in a phenomenological way; that means, although critical literature of Ghazali, which is due to his political position, made some of his philosophical views, but individually, he is the follower of eastern Hekmat. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghazali
  • Avicenna
  • Eastern
  • Farabi
  • Hekmat
[1]. ابن‌رشد، ابوولید محمد (1977). فصل المقال و تقریر ما بین الشریعه و الحکمه من الاتصال، بیروت، دارالافاق.
[2]. ـــــــــــــــــــــ (1382). تهافت التهافت، تحقیق سلیمان دنیا، تهران، شمس تبریزی.
[3]. ابن‌سینا (1413). الاشارات و التنبیهات، تحقیق سلیمان دنیا، الطبعه الثانیه، ج2، بیروت، مؤسسه النعمان.
[4]. ـــــــــــــ (1405). السیره، در: کتاب النجاه، تصحیح ماجد فخری، بیروت، دارالافاق الجدیده.
[5]. ـــــــــــــ (1405). مقدمه حکمه المشرقین، در: منطق المشرقین، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
[6]. ـــــــــــــ (1405). وصیه، در: منطق المشرقین، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
[7]. ـــــــــــــ (1371). المباحثات، تحقیق محسن بیدارفر، بیدار، قم، الطبعه الاولی.
[8]. اردکانی، سید احمد (1364). ترجمۀ زندگی‌نامۀ ابن‌سینا، در: ابن‌سینا به روایت اشکوری و اردکانی به قلم دکتر سید ابراهیم دیباجی، تهران، امیرکبیر.
[9]. اقبال لاهوری، محمد، (؟). احیاء فکر دینی در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران، پایا.
[10]. انصاری، ابن هشام (؟). المغنی اللبیب، تحقیق مازن مبارک و محمدعلی حمدالله، الطبعه الرابعه تبریز، بی‌نا.
[11]. آشتیانی، سید جلال‌الدین (1378). نقدی بر تهافت الفلاسفه غزالی، قم، دفتر تبلیغات.
[12]. پورجوادی، نصرالله (1380). آثارالمضنون غزالی، مجله معارف، تهران، دوره هجدهم، شماره 2، مرداد ـ آبان 1380، صص 1ـ26.
[13].حلی، علامه حسن بن یوسف (1421). نهج الحق و کشف الصدق، مقدمه سیدرضا صدر، قم، دارالهجره.
[14]. خوانساری، محمد (1393). موقف غزالی در برابر فلسفه و منطق، در: غزالی‌شناسی، به اهتمام میثم کرمی، تهران، حکمت.
[15]. دری، ضیاءالدین (1388). مقدمه و ترجمه رسالۀ عرشیه، در: مجموعه رسائل ابن‌سینا با تصحیح سید محمود طاهری، قم، اشراق.
[16]. دیباجی، سیدمحمدعلی (1394). نسبت ابن‌سینا و فلسفه مشاء، تاریخ فلسفه، تهران، سال 6، شمارۀ 23، صص11ـ31.
[17]. دیلمی، قطب‌الدین (1382). محبوب‌القلوب، تصحیح و مقدمه حامد صدقی و سید ابراهیم دیباجی، تهران، میراث مکتوب.
[18]. شیخ، سعید (1369). مطالعات تطبیقی در فلسفه اسلامی، ترجمه مصطفی محقق داماد، تهران، خوارزمی.
[19]. عزقول، کریم (1946). العقل فی الاسلام، بیروت، مکتبه صادر.
[20]. غزالی، ابوحامد (1322). المستصفی من علم الاصول، ج 1، مصر، بولاق.
[21]. ـــــــــــــ (1362). مکاتیب فارسی یا فضائل الانام، تصحیح عباس اقبال، تهران، امیرکبیر.
[22]. ـــــــــــــ (1382). المستظهری، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قاهره، وزاره الثقافه.
[23]. ـــــــــــــ (1409). المنقذ من الضلال، تحقیق احمد شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[24]. ـــــــــــــ (1409). الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[25]. ـــــــــــــ (1409)، قانون التأویل، تحقیق احمد شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[26]. ـــــــــــــ (1414) مشکوه الانوار، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[27]. ـــــــــــــ (1990). تهافت الفلاسفه، تحقیق ماجد فخری، الطبعة الرابعة، بیروت، دارالمشرق.
[28].کربن، هانری (1380). تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمۀ جواد طباطبایی، چاپ سوم، تهران، کویر.
[29]. همایی، سید جلال‌الدین (؟). غزالی‌نامه، دوم، تهران، فروغی.
[30]. Griffel, Frank (2009) AL-Ghazalis philosophicul theology, New York, oxford university press.