تحلیل انتقادی دیدگاه خواجه‌نصیر دربارۀ چگونگی اطلاق کلّی مشکّک بر افراد آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفۀ اسلامی دانشگاه پیام نور.

چکیده


این تحقیق با بررسی مسئلۀ کلّی مشکّک و خواستگاه طرح آن در تفکّر مشائیان مسلمان، به تبیین تفاوت نگاه خواجه‌نصیر با ابن‌سینا می‌پردازد و مشخص می‌نماید که این تفاوت نگاه متأثّر از اشکالات سهروردی و پذیرش تشکیک در ماهیت از سوی وی بوده است. این مقاله تبیین می‌کند که خواجه‌نصیر چون از سویی اشکالات سهروردی را بر دیدگاه ابن‌سینا وارد می‌داند و از سویی در دستگاه فکری مشائیان نمی‌تواند تشکیک در ماهیت را قبول کند، کلی مشکّک را عرض لازم عامّ افرادش محسوب کرده است. مقالۀ حاضر نشان داده است که اولاً این مفهوم را وی از بحث نسبت جنس با فصل و بحث نسبت عرض با مقولات نه‌گانۀ عرضی تحت آن، وام گرفته است؛ و ثانیاً پذیرش چنین امری به لحاظ معرفت‌شناختی موجب عدم انطباق ذهن و عین در تفکر مشائیان می‌شود، و به لحاظ کلامی نیز بستر لازم را برای طرح شبهۀ ابن‌کمونه فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of the Khajeh Nasir’s Viewpoint on How Equivocal Types Refer to Their Tokens

نویسنده [English]

  • Sayyed Ali Alamolhoda
Associate Prof. of Islamic Philosophy and Theology, Payame Noor University.
چکیده [English]


In this paper, through exploring the problem of equivocal types and its historical roots in Islamic Peripatetic school, we will explain the differences between Khajeh Nasir’s approach to equivocal types and Avicenna’s one; and show that such differences result from Sohrevardi’s criticisms and his belief in the priority of essence.
On the one hand, Khajeh Nasir embraces Sohrevardi’s criticism of Avicenna, and on the other, he never could accommodate modulation and gradation of essence in the framework of Peripatetic school. Thus, he considers the equivocal types as required common accidental of their tokens. In this paper, it has been shown that, firstly, Khajeh Nasir borrows this idea from the matter of the relation of genus and differentia and of accident and Aristotle’s accidental categories. Secondly, to embrace such idea epistemologically results in inconformity between subject and object form Peripatetic point of view.  Furthermore, from theological point of view, it paves the way to Ibn Kamooneh’s doubt.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khajeh Nasir
  • Univocal Types
  • Peripatetic School
  • Avicenna
منابع
[1]. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1364هش، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، تهران، انتشارات حکمت.
[2]. ابن رشد، محمد بن احمد،1377هش تفسیر مابعد الطبیعه، تهران، حکمت.
[3]. ابن سینا،‌ حسین، 1379هش، تعلیقات، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
[4]. ـــــــــــــــ ،1405هق، شفا، کتاب المنطق، جلد اول، کتاب المدخل و کتاب المقولات، تصحیح ابراهیم مدکور، قم، مکتبة المرعشی النجفی.
[5]. ارسطو،1366هش، متافیزیک، ترجمه شرف الدین خراسانی، تهران، انتشارات گفتار.
[6]. حائری یزدی، مهدی،1361هش، هرم هستی، تهران، مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
[7]. خواجه نصیر، محمدبن محمد، 1375هش، شرح الاشارات و التنبیهات، کتاب فی علم ما قبل الطبیعه، قم، نشر البلاغة.
[8]. سبزواری، ملاهادی، [?]، شرح المنظومه، فی فن الحکمة، شرح محمدتقی آملی، مشهد، دار المرتضی.
[9]. سوزنچی، حسین، 1389هش، وحدت وجود در حکمت متعالیه، تهران، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
[10]. سهروردی، شهاب الدین، 1355هش، التلویحات، مجموعه مصنفات، ج1، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
[11]. ــــــــــــــــــ ،1355هش، المطارحات، مجموعه مصنفات، ج1، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
[12]. عبودیت عبدالرسول، 1383ه‍‌ ش، نظام حکمت صدرایی، جلد دوم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
[13]. مطهری، مرتضی، 1375هش، حرکت و زمان، ج 5، تهران، حکمت.
[14]. مطهری، مرتضی،1404هق، شرح مبسوط منظومه، جلد اول، تهران انتشارات حکمت.
[15]. ملاصدرا، محمدبن‌ابراهیم،[?]، تعلیقه علی حکمة الاشراق، چاپ سنگی، [?].