بررسی کارآمدی نظریۀ حرکت جوهری صدرالمتألهین در تحلیل پدیدۀ تبدل صُوَر‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

پدیدۀ تبدّل صور یا بطور دقیق‌تر جایگزینی یک صورت نوعیه با صورت نوعیۀ دیگر در جهان مادّی، رخدادی است که تحلیلی فلسفی می‌طلبد. صدرالمتالهین بر پایۀ مبانی فلسفی خود ضمن ایراد انتقادات جدی به «کون‌وفساد» با ارائۀ نظریۀ‌‌ «حرکت جوهری» و راه دادن حرکت در جواهر جسمانی، تحلیل فلسفی نوینی از این پدیده به دست می‌دهد. هدف از این پژوهش پاسخ به این پرسش اصلی است: «آیا تحلیل ملاصدرا از پدیدۀ تبدل صور با توجه به اشکالات او بر نظریۀ کون و فساد و بر پایۀ حرکت جوهری، تحلیلی کارآمد است؟» بر این اساس، در این مقاله با روش کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا و با جست‌وجوی داده‌های مرتبط با هدف و سؤال اصلی تحقیق، ابتدا «نظریۀ کون و فساد» با توجه بیشتر به آثار ابن‌سینا تقریر و اشکالات ملاصدرا بر آن تبیین شده است، سپس نظریۀ «حرکت جوهری» و تحلیل آن از پدیدۀ تبدّل صور بیان شده است. بررسی‌های این مقاله در مقام جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نشان می‌دهد، تحلیلی که ملاصدرا از چگونگی تبدّل صور ارائه می‌دهد؛ گرچه تفاوت‌های اساسی با تحلیل مبتنی بر نظریۀ کون و فساد دارد اما در نهایت همان اشکالاتی که ملاصدرا بر نظریۀ کون و فساد وارد می‌دانست به خود او نیز وارد خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the Efficiency of Mullā Ṣadrā’s Theory of Substantial Motion in Explaining the Transformation of Specific Forms

نویسندگان [English]

  • Saeed Elahi Nasab 1
  • Mohammad Javad Zakavi 2
1 MA, Department of lamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, Qom University, Qom, Iran.
2 MA, Department of lamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, Qom University, Qom, Iran.
چکیده [English]

The phenomenon of the transformation of forms (istiḥālat al-ṣuwar), or more precisely, the substitution of one specific form (ṣūrah) with another in the material world, is an issue that demands philosophical inquiry. Drawing on his philosophical foundations, Mullā Ṣadrā presents a novel analysis of this phenomenon through his theory of substantial motion (al-ḥarakat al-jawhariyya), which allows for change within the physical substance (jawhar), while also offering a serious critique of the classical theory of generation and corruption (al-kawn wa al-fasād). This research seeks to address the central question: Does analysis of the transformation of forms —given his critique of and shortcomings regarding the theory of generation and corruption (al-kawn wa al-fasād) and in light of his doctrine of substantial motion —provide an effective philosophical explanation? To answer this question, the paper employs library-based research and content analysis methods, focusing on primary and secondary sources relevant to the topic. First, the classical theory of generation and corruption is reviewed, with particular attention to the views of Ibn Sīnā and the criticisms put forward by Mullā Ṣadrā. Then, Ṣadrā’s theory of substantial motion and its implications for the analysis of the transformation of forms are discussed. In conclusion, the findings indicate that while Mullā Ṣadrā’s account of the transformation of forms offers a fundamentally distinct approach compared to the traditional view of generation and corruption, it ultimately faces similar conceptual challenges to those he identified in the classical position.

کلیدواژه‌ها [English]

  • transformation of forms (istiḥālat al-ṣuwar)
  • generation and corruption (al-kawn wa al-fasād)
  • Mullā Ṣadrā
  • substantial motion (al-ḥarakat al-jawhariyya)
ابن سینا، حسین بن عبد الله (1383). دانشامه علائی. همدان: انتشارات دانشگاه بوعلی.
____ (1381). الإشارات و التنبیهات. قم: ب‍وس‍ت‍ان‌ ک‍ت‍اب.
____ (1405ق). الشفاء (الطبیعیات). قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره).
____ (1363). المبدأ و المعاد (ابن سینا). تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران-دانشگاه مک گیل.
____ (1379). النجاة. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
____ (1361). فن سماع طبیعی. ترجمه محمد علی فروغی. تهران: انتشارات امیر کبیر.
____ (1376). الاهیات شفا. تصحیح حسن زاده آملی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
____ (1375). النفس من کتاب الشفاء. تصحیح حسن زاده آملی. قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
ارسطو (1378). سماع طبیعی (فیزیک). ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: فرح نو.
ــــــــــ (1389). متافیزیک (مابعدالطبیعه) ترجمه شرف‌الدین خراسانی. چاپ ششم. تهران: انتشارات حکمت.
ارشد ریاحی، علی و محمد خسروی فارسانی (1393). تأملی در نقض و ابرام‌های برجستگان مکتب تهران در مورد بقاء موضوع در حرکت جوهری. مجله مجله متافیزیک. 18 (6).
ارشد ریاحی، علی (1385). نقدی بر نظریة حرکت جوهری ملاصدرا و تأثیر آن در فهم او از آیات. مجله مقالات و بررسی‌ها. 39 (1).
اژدر، علیرضا (1391). بررسی انتقادی نظریة حرکت جوهری. مجله دو فصلنامه حکمت صدرایی. 1 (1).
آذرنوش، آذرتاش (1379). فرهنگ معاصر عربی-فارسی. تهران: نشر نی.
اسدی، مهدی (1403). نقد اثبات حرکت جوهری از راه تبعیت، تشأن و علیت. دو فصلنامه علمی فلسفه. 22 (1).
بستانی، فواد افرام (1375). فرهنگ ابجدی اسلامی تهران: انتشارات اسلامی.
____ (1394). تحریر ایقاظ النائمین. قم: مرکز بین المللی نشر اسراء.
____ (1393). رحیق مختوم جلد 11. تحقیق پارسانیا. قم: مرکز بین المللی نشر اسراء.
____ (1396). رحیق مختوم جلد 13. تحقیق پارسانیا. قم: مرکز بین المللی نشر اسراء.
____ (1393). رحیق مختوم جلد 14. تحقیق پارسانیا. قم: مرکز بین المللی نشر اسراء.
____ (1395). رحیق مختوم جلد 15. تحقیق پارسانیا. قم: مرکز بین المللی نشر اسراء.
____ (1395). رحیق مختوم جلد 16. تحقیق پارسانیا. قم: مرکز بین المللی نشر اسراء.
____ (1396). رحیق مختوم جلد 19. تحقیق پارسانیا. قم: مرکز بین المللی نشر اسراء.
جلوه، میرزا ابوالحسن (1385). مجموعه آثار حکیم جلوه. تصحیح رضازاده. تهران: حکمت.
سبزواری، هادی بن مهدی (1369). شرح المنظومة (تعلیقات حسن زاده). تهران: نشر ناب.
شهرزوری، محمد بن محمود (1383). الشجرة الإلهیة. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
شیدان شید، حسینعلی و توکلی، محمد هادی (1398). حکیم سبزواری و نقد برهان صدرالمتألّهین بر حرکت جوهری. مقالات جاویدان خرد. 35 (16).
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1382). شرح و تعلیقه بر الاهیات شفاء. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
____ (بی‌تا). شرح الهدایة الاثیریة. بی‌جا.
____ (1368). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. بی‌جا: مکتبة المصطفوی.
____ (1392). تعلیقه ملاصدرا بر حکمة الاشراق. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
طباطبائی، سید محمدحسین (۱۳۹۹). بدایة الحکمة، تعلیقه علی امینی‌نژاد، تهران: انتشارات آل‌احمد.
____ (1389). نهایة الحکمة. تعلیقۀ فیاضی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).
____ (1416ق). نهایة الحکمة. قم: جامعة الکتاب.
عبودیت، ع‍ب‍دال‍رس‍ول‌ (1398). درآمدی بر نظام حکمت صدرائی تهران: سازمان سمت.
فخر رازی، محمد بن عمر (1384). شرح الإشارات و التنبیهات (فخر رازی). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
____ (1411ق). المباحث المشرقیة. قم: بیدار.
فرقانی، محمد کاظم (1385). تاملی بر نظریة حرکت جوهری. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان). 46.
فیومی، محمد بن علی (۱۴۳۸ق). المصباح المنیر. قم: انتشارات طلیعه نور.
فنائی اشکوری، محمد (1385). حرکت جوهری و تجدد امثال. مجله معرفت فلسفی. 12.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391). آموزش فلسفه. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).
____ (1380). شرح جلد اول الاسفارالاربعه جزء دوم. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى (ره).
محمدی، بهزاد و دهباشی، مهدی (1393). بررسی آراء میرزا ابوالحسن جلوه در نقد حرکت جوهری ملاصدرا. مجله خردنامه صدرا. 19 (4).
نائیجی، محمد حسین (1387). ترجمه و شرح کتاب نفس شفاء. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد (1403ق). شرح الإشارات و التنبیهات للطوسی (مع المحاکمات). قم: دفتر نشر الکتاب.
هاشمی‌فر، غلامعلی و عظیمی، مهدی (1402). دفاع صدرالمتألهین از دو چالش تناقض‌باورانه در حرکت جوهری. مجله خردنامه صدرا، 28 (1).