سه مرتبۀ «کلی» و «جزئی» بر مبنای سه سیر فلسفی‏ انطباق ماهوی، اشتمال تشکیکی در مراتب وجودی، احاطه وجود حق بر ظهورات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

2 دانشیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

بحث «کلی» و «جزئی»، موضوعی مهم و فراگیر در گسترۀ ذهن و عین است. دامنۀ این مبحث از ماهیت تا وجود امتداد می‌یابد و بنابراین بخشی جدایی ناپذیر و تعیین کننده در هر مکتب فکری است. پرسش اینکه: با تغییر در مبانی فلسفی، «کلی» و «جزئی» چه معنا و سرنوشتی می‌یابد؟ در اندیشه ماهوی، کلی و جزئی محدود به حیطه مفهومی و ماهوی است. تشخص هر فرد جزئی به ماهیتی است که مندرج در یک مفهوم کلی‌تر می‌شود. انواع کلی نیز حاصل اعتبارات گوناگون ماهوی است. اما با تغییر دیدگاه به اصالت و وحدت تشکیکی وجود، نقش کلی و جزئی فراتر از انطباق ماهوی افراد، به اشتمال در مراتب طولی وجود نیز گسترش می‌یابد. وجود، در عین جزئیت و تشخص ذاتی، به نحو کلی سعی، شامل تمام مراتب وجودی می‌شود. هر وجود بالاتری حقیقت وجود پایین‌تر و هر وجود سافلی رقیقۀ وجود عالی است. نهایتاً در سیر سوم، جزئی در معنای خاص خود حاکی از احاطۀ حقیقت شخصی وجود بر تجلیات آن و کلی، مبین شمول ظهوری و تشکیکی وجود منبسط بر ظهورات حق است. نتیجه اینکه، کلی یا جزئی، اعتباری است که بسته به تفاوت نظر در هستی‌‌شناسی، عارض بر ماهیت، وجود، یا شئون مرتبط با آنها می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Three Levels of “Universal” and “Particular” Based on Three Philosophical Approaches (Quiddity Correspondence, Gradational Inclusion in Existential Levels, The Encompassing of Divine Being over Manifestations)

نویسندگان [English]

  • mahdi saadatmand 1
  • ali babaei 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Theology, Yazd University, Yazd, Iran.
2 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Science, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

The discussion of "universal" and "particular" is a significant and pervasive topic across both mental and objective realms. This concept extends from essence to existence, making it an inseparable and decisive part of any philosophical school. A key question arises: How do the meanings and implications of "universal" and "particular" change with shifts in philosophical foundations? In the quiddity view, universals and particulars are confined to conceptual and quiddity domains. The individuation of each particular depends on a quiddity subsumed under a broader universal concept. Different types of universals are the results of various quiddity considerations. However, with a shift toward the doctrine of the primacy and gradational unity of existence, the roles of universals and particulars extend beyond quiddity correspondence. Existence, while inherently particular and individualized, universally encompasses all existential levels. Each higher level of existence embodies the truth of the lower, while each lower existence represents a refinement of the higher. Finally, in the third journey, the particular, in its specific meaning, signifies the encompassing nature of a personal existential reality over its manifestations. The universal, on the other hand, refers to the gradational and expansive manifestation of existence encompassing divine appearances. Thus, universality and particularity are conceptual considerations that vary depending on differing perspectives in ontology, whether they pertain to essence, existence, or their related dimensions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mullā Ṣadrā
  • universal
  • particular
  • quiddity correspondence
  • gradational inclusion

مراجع

قرآن کریم.
آشتیانی، سید جلال الدین. (1376). هستی از نظر فلسفه و عرفان. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
آملی، محمد تقی. (1377). درر الفوائد (تعلیقة علی شرح المنظومه للسبزواری). قم: اسماعیلیان.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1380). قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‌.
ابراهیمی مقدم، غلامرضا. (1388). کیفیت پیدایش و انتزاع مفاهیم کلی، آیین حکمت. 1 (1). 30-7. https://pwq.bou.ac.ir/article_10262.html
ابن رشد، محمد بن احمد. (1377). تفسیر ما بعد الطبیعة. تهران: حکمت.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1376). الإلهیات من کتاب الشفاء. تحقیق حسن حسن‌زاده آملی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ــــــــــ (1953). عیون الحکمة (رسائل إبن سینا). استانبول: مطبعه ابراهیم خروز.
ابن عربی، محی‌الدین. (1946). فصوص الحکم‏. قاهره‏:‌دار إحیاء الکتب العربیة.
بابایی، علی. (1402). سه مرتبه «تقدم و تأخر» برمبنای سه سیر فلسفی. تأملات فلسفی. https://phm.znu.ac.ir/article_706314.html (آماده انتشار)
تهانوی، محمد اعلی بن علی. (1996). موسوعة کشاف إصطلاحات الفنون و العلوم. به تحقیق علی فرید دحروج و ترجمه جورج زیناتی و عبدالله خالدی. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
جلوه، میرزا ابوالحسن. (1375). حواشی بر شرح فصوص الحکم قیصری. به تصحیح و تحقیق سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگی‏.
جوادی آملی، عبدالله. (1396). رحیق مختوم. تحقیق حمید پارسانیا، قم، مرکز نشر اسرا.
حائری یزدی، مهدی. (1361). ‌هرم هستی. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران (مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی).
حسینى اردکانى، احمد بن محمد. (1375). مرآت الاکوان (تحریر شرح هدایه ملاصدرا). تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی‏.
حلی، حسن بن یوسف. (1371). الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید و یلیه رسالة التصور و التصدیق‏. قم: بیدار.
خوانساری، آقا جمال. (1378). الحاشیة علی حاشیة الجمالیة (الحاشیة علی حاشیة الخفری علی شرح القوشچی علی التجرید). قم: مؤتمر المحقق الخوانساری.
رازی، قطب الدین. (1403). شرح الإشارات و التنبیهات للطوسی (مع المحاکمات). قم: دفتر نشر الکتاب.
سبزواری، هادی بن مهدی. (1376). رسائل حکیم سبزواری. به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: اسوه.
ــــــــــ (1369). شرح المنظومة. تعلیقات از حسن‌زاده آملی. تهران: نشر ناب.
سعادتمند، مهدی؛ بابایی، علی. (1402). تحول «تجرید» ادراکی در سه سیر فلسفی (نگاه ماهوی، اصالت وجود وحدت تشکیکی و وحدت شخصی). مجله فلسفه و کلام اسلامی. 56 (1). 113-97. https://jitp.ut.ac.ir/article_94058.html
سعادتمند، مهدی؛ بابایی، علی. (1403). سه مرتبه اضافه در علم بر مبنای سه سیر فلسفی؛ نگاه ماهوی، اصالت وجود وحدت تشکیکی و وحدت شخصی. پژوهش‌های فلسفی. 18 (46). 226-210. https://philosophy.tabrizu.ac.ir/article_17729.html
سلیمانی امیری، عسکری. (1382). کلی و جزئی. معرفت فلسفی. 1 (1). 232-27. https://marefatfalsafi.nashriyat.ir/node/160
سهروردی، یحیی بن حبش (1372). حکمة الإشراق (مجموعه مصنفات شیخ اشراق). به تصحیح هانری کربن، سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
صدر، سید محمد باقر. (1359). تئوری شناخت در فلسفه ما. ترجمه حسین حسینی. تهران: بدر.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا). (1361). إیقاظ النائمین‏. با تحقیق و تصحیح دکتر محسن مؤیدی. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران‏.
ــــــــــ (1392). التعلیقات على شرح حکمة الإشراق. به تصحیح و تحقیق و مقدمه نجفقلی حبیبی. تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــ (1368). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. به حاشیه سید محمد حسین طباطبایی و سایرین. قم: مکتبة المصطفوی.
ــــــــــ (1366). شرح أصول‌ الکافی. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
ــــــــــ (1382). شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفا. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. با حاشیه سبزواری و تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ــــــــــ (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین (شواهدالربوبیه). به تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی. تهران: حکمت.
ــــــــــ (1302). مجموعة الرسائل التسعة (رسالة فی التشخص). قم: مکتبه المصطفوی‏.
ــــــــــ (1363الف). المشاعر. ترجمه و شرح امام قلی بن محمد علی عمادالدوله. تهران: طهوری.
ــــــــــ (1363ب). مفاتیح الغیب. به تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، انجمن اسلامی حکمت وفلسفه ایران.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1416). نهایة الحکمة الإلهیة. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم. مؤسسة النشر الإسلامی.
طوسی، نصیرالدین. (1361). أساس الاقتباس‏. تهران: دانشگاه تهران‏.
عبودیت، عبدالرسول. (1390). درآمدی به نظام حکمت صدرایی. تهران: سمت.
عمادالدوله، (بدیع‌الملک). (1358). حکمت عمادیه (شرح بر الدرة الفاخرة فى تحقیق مذهب الصوفیة و المتکلمین و الحکماء المتقدمین اثر عبدالرحمن جامی). به تحقیق و تصحیح نیکولاهیر و علی موسوی بهبهانی. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی‏.
قونوی، صدرالدین. (1416). المراسلات (الرسالة الهادیه). به تحقیق و تصحیح گوردون شوبرت. بیروت: وزارت مرکزى علوم و فن آورى آلمان.
قیصری، داوود. (1375). شرح فصوص الحکم. به تصحیح و تحقیق سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگی‏.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1366). آموزش فلسفه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، معاونت فرهنگی.
مطهری، مرتضی (1376). مجموعه آثار استاد شهید مطهری. تهران: صدرا.
ملاعبدالله بن شهاب الدین الحسین الیزدى. (1412). الحاشیة على تهذیب المنطق. قم: موسسة النشر الاسلامى.
 
فلسفه و کلام اسلامی
دوره 57، شماره 2
اسفند 1403
صفحه 519-541

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار