ماهیت‌مندی همۀ مراتب واقعیت‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

2 استاد، گروه فلسفه، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران.

چکیده

تمایز وجود از ماهیت و رابطۀ آن دو از مسائل بنیادین در تاریخ فلسفۀ اسلامی است که تاثیراتی مهم در سایر مباحث دارد. فیلسوفان مسلمان معتقدند که موجودات امکانیِ اسمی، از وجود و ماهیتِ بالمعنی الاخص برخوردارند، ولی بسیاری از آنها واجب الوجود را فاقد ماهیت می‌دانند، و برخی از آنها ماهیت‌مندیِ مراتبی دیگر از واقعیت را انکار نموده‌اند، اما تحلیل عقلی نشان می‌دهد که همۀ مراتب نفس الامر (اعم از حقیقی یا اعتباری، وجودی یا عدمی) ماهیت‌مندند. به این ترتیب اولا، تحقق ترکیب تحلیلی از وجود و ماهیت در واجب‌الوجود محال نیست، البته ماهیت او مثل وجودش نامحدود است. ثانیاً، معانی ربطی ماهیت‌مندند، اما ماهیت آنها همچون وجودشان فی غیره است. ثالثا، امور معدوم حقیقتا از یکدیگر متمایزند؛ نیستیِ دور و نیستیِ غول، حقیقتاً در نبودن مشترکند، ولی ما به الامتیازِ آنها در تقیّد هر یک به ماهیت خویش (دور و غول) است. رابعا، امور اعتباری نیز ماهیت دارند، اما ماهیت آنها ـ همچون وجودشان ـ اعتباری است. در نتیجه، ماهیت‌مندی به یکی از احکام موجود بما هو موجود ارتقا می‌یابد و به عرضِ مساوی و بی‌واسطۀ واقعیت تبدیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Quiddity-Based Property in All Ranks of Reality

نویسندگان [English]

  • javad nazari 1
  • Golamreza Fayazi 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Ilam, Ilam, Iran
2 Professor, Department of Philosophy, The Imam Khomeini Education and Research Institute, Qom, Iran.
چکیده [English]

The distinction between existence and quiddity, as well as the link between the two, has been a substantial issue in Islamic philosophy throughout history, having profound effects on other issues. Muslim philosophers argue that contingent beings possess both existence and quiddity in its narrow sense. However, many philosophers believe that Necessary Being (Wājib al-Wujūd) is devoid of quiddity and some deny the quiddity-based reality. Nonetheless, logical reasoning indicates that all ranks of the essence of things (including real and constructed (i‘tibārī), as well as existential and non-existential) are predicated on quiddity. Hence, first and foremost, it is not impossible to put forward an integrated analysis of existence and quiddity for Necessary Being, where quiddity, like existence, is limitless. Second, the copula notions (ma‘ānī rabaṭī) are quiddity-based, even if their quiddity, like their existence, is the quiddity for others. Third, non-existent matters are, in fact, distinct from one another. For example, while the non-existence of a vicious circle and a giant (ghūl) is the same in that they are both non-existent, their distinction stems from their adherence to their quiddity (the whatness of a vicious circle and a giant (ghūl). Fourth, constructed matters (umūr i‘tibārī) are similarly quiddity-based, though their quiddity, like their existence, is constructed (i‘tibārī). As a result, the property of being quiddity-based elevates to an existent qua existent axiom, becoming a direct accident comparable to reality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • existence
  • quiddity-based property
  • Necessary Being (Wājib al-Wujūd)
  • copula matters (ma‘ānī rabaṭī)
  • non-existent matters
ابن‌سینا (1400). الاشارات و التنبیهات. چاپ پنجم. قم: موسسۀ بوستان کتاب.
ــــــــــ (1394). الالهیات من کتاب الشفاء (به تحقیق حسن حسن‌زادۀ آملی). چاپ پنجم. قم: موسسۀ بوستان کتاب.
ــــــــــ (1391). التعلیقات (مقدمه، تحقیق و تصحیح: سید حسین موسویان). چاپ اول. تهران: موسسۀ حکمت و پژوهشی فلسفۀ ایران.
ابن مرزبان، بهمنیار (1375). التحصیل (تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری). چاپ دوم. تهران: انشارات دانشگاه تهران.
ارسطو (1390). منطق ارسطو (اُرگانون). ترجمۀ میر شمس الدین ادیب سلطانی. ویراست دوم. چاپ دوم. تهران: موسسۀ انتشارات نگاه.
اسماعیلی، محمدعلی. (1391). آیا خداوند ماهیت دارد؟ کلام اسلامی، 21 (82)، 121ـ144.
ــــــــــ (1395). پژوهشی در ماهیت نداشتن وجود رابط در اندیشۀ علامه طباطبایی. معرفت فلسفی، 14 (1)، 7ـ32.
جوادی آملی، عبدالله (1400). رحیق مختوم. چاپ هفتم. قم: مرکز نشر إسراء.
حسنوند، غلام‌عباس؛ جوادی، محسن و الله‌بداشتی، علی. (1400). بررسی مبانی فکری فخر رازی دربارۀ ماهیت خداوند و نقد آن از نگاه نصیرالدین طوسی. پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، 8 (16)، 287ـ305.
حسینی، علی؛ صیدی، محمود و هاشمی، هادی. (1396). نقد نظریۀ فخر رازی در مورد ماهیت داشتن واجب الوجود. قبسات، 22 (86)، 149ـ166.
رازی، فخر الدین (1404ق). شرح الفخر الرازی علی الاشارات. قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
سبزواری، ملا هادی (1384). شرح المنظومة (با تعلیقات حسن حسن‌زادۀ آملی). چاپ سوم. قم: نشر ناب.
طباطبایی، سید محمدحسین (1434ق). نهایة الحکمة. چاپ هفتم. قم: موسسة النشر الاسلامی.
طوسی، خواجه نصیرالدین طوسی (1391). شرح الاشارات و التنبیهات. چاپ سوم. قم: موسسۀ بوستان کتاب.
عبودیت، عبدالرسول (1392). درآمدی به نظام حکمت صدرایی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات سمت.
علامه حلی (1388). الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید. چاپ چهارم. قم: انتشارات بیدار.
ــــــــــ (1443ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. چاپ بیست و یکم. قم: موسسة النشر الاسلامی.
فیاضی، غلامرضا (1398). حاشیه بر نهایة الحکمة. چاپ نهم. قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ــــــــــ (1388). هستی و چیستی در مکتب صدرایی. چاپ دوم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
قمی، قاضی سعید (1395). شرح توحید الصدوق. چاپ چهارم. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کیان‌خواه، لیلا (1397). مابعدالطبیعه از دیدگاه فارابی و ابن‌سینا. چاپ اول. تهران: موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
مستاجران گورتانی، علی؛ بیدهندی، محمد. (1401). بررسی مبنایی اصالت وجود و اصالت ماهیت در تبیین ماهیت نداشتن واجب الوجود؛ با تکیه بر دیدگاه صدرالمتألهین و علامه طباطبایی. فلسفه و کلام اسلامی، 55 (1)، 155ـ177.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393). تعلیقة علی نهایة الحکمة. چاپ اول. قم: انتشارات موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ملاصدرا (1430ق). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. چاپ سوم. قم: منشورات طلیعة النور.
نبویان، سیدمحمدمهدی (1399). جستارهایی در فلسفۀ اسلامی: مشتمل بر آراء اختصاصی آیة‌الله فیاضی. ج1. ویراست دوم. چاپ سوم. (ج2. چاپ اول. ج3. چاپ اول). قم: انتشارات حکمت اسلامی.