اتّحاد عاقل و معقول در المبدأ والمعاد ابن‌سینا: تحلیل و تصحیح انتقادی متن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، مؤسّسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران

2 استادیار گروه مطالعات ابن‌سینا، مؤسّسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ایران؛

چکیده

ابن‌سینا در کتاب المبدأ والمعاد خود، اتّحاد عاقل و معقول را به صورت برهان بیان کرده است. این برهان به‌طور اختصاصی در این کتاب مطرح شده است. بر پایه شواهد نسخه‌شناختی و مستندات تاریخی، انتساب این کتاب به ابن‌سینا مسلّم است. پس از سنجش نتایج این برهان با عبارات آثاری دیگر از ابن‌سینا مانند الشفاء، النجاة، الإشارات والتنبیهات و المباحَثات می‌توان دریافت که ابن‌سینا اتّحاد عاقل و معقول را به معنایی متفاوت از آنچه فرفوریوس می‌انگاشته، پذیرفته است. این اتّحاد که در آثار ابن‌سینا از دو جنبه طبیعی و مابعدالطبیعی مطرح شده است دارای وجه اشتراک و اختلاف با اتّحاد مادّه و صورت است. در این مقاله (1) تصحیح انتقادی متن ارائه شده است؛ (2) برهان اتحاد عاقل و معقول بر اساس سنجش با دیگر آثار ابن سینا تبیین شده است؛ (3)  محتوای دست‌نوشت المبدأ والمعاد در کتابخانه دانشگاه لیدن (شماره 1020a)، که حاوی متنی متفاوت از سایر دست‌نوشتها در خصوص این بحث است، تحلیل انتقادی شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Union of the Knower and the Known in Ibn Sina's al-Mabda' wa l-Ma'ād:An Analysis and Critical Edition of the Text

نویسندگان [English]

  • Sayyed Hamed Hashemi 1
  • Mohammad javad esmaeili 2
1 Ph. D. Student, Islamic philosophy and theology, Iranian Institute of Philosophy, Tehran, Iran,
2 Assistant Professor at Iranian Institute of Philosophy, Department of Ibn Sina Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

In his al-Mabda' wa l-Ma'ād, Ibn Sina demonstrated the union of the knower and the known. This demonstration is presented exclusively in this book. The authorship of this book is certain because of manuscript evidence and historical documents. As can be seen from comparison of the results of this demonstration with passages from further works of Ibn Sina such as al-Shifā, al-Najāt, al-Ishārāt wa l-Tanbihāt, and al-Mubāḥaṯāt, Ibn Sina accepted the union of the knower and the known differently from Porphyry. Ibn Sina's view on the union of matter and form shows similarities and differences with this one, which is illustrated in two natural and metaphysical perspectives in his works. This article presents three main points: (1) a critical edition of the text; (2) an explanation of the demonstration of the union of the knower and the known in comparison with other Ibn Sina texts; (3) a critical analysis of the Leiden University Library manuscript (No. 1020a) that contains a different text than other manuscripts about this topic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Union of the Knower and the Known
  • al-Mabda' wa l-Ma'ād
  • Ibn Sina
  • The Union of Matter and Form
  • The Critical Edition
  • The Manuscript 1020a of Leiden University Library

مراجع

  1. منابع

    1. ابن‌سینا، حسین بن عبداللّه، الإشارات والتنبیهات، تصحیح: مجتبی زارعی، قم، مؤسّسه بوستان کتاب، 1396.

    2.ــــــــــــــــــــــــ ،  التعلیقات، تحقیق: سیّد حسین موسویان، تهران، مؤسّسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1391.

    3.ــــــــــــــــــــــــ ، الشفاء، الإلهیّات، تصحیح: سعید زاید، قم، مکتبة آیة اللّه المرعشی، 1404ق.

    4.ــــــــــــــــــــــــ ، الشفاء، الطبیعیّات، النفس، تحقیق: قنواتی و سعید زاید، قم، مکتبة آیة اللّه المرعشی، 1405ق.

    5.ــــــــــــــــــــــــ ، المباحَثات، تصحیح: محسن بیدارفر، تهران، مؤسّسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1396.

    1. ــــــــــــــــــــــــ ، مبحث عن القوی النفسانیّة، در مجموعه أحوال النفس (رسالة فی النفس وبقائها ومعادها)، تحقیق: أحمد فؤاد الأهوانی، پاریس، دار بیبلیون، 2007م.
    2. ــــــــــــــــــــــــ ، المبدأ والمعاد، به اهتمام عبداللّه نورانی، تهران، مؤسّسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران، 1363.
    3. ــــــــــــــــــــــــ ، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، ویرایش و دیباچه: محمّدتقی دانش‌پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1364.
    4. حسن زاده آملی، حسن، اتّحاد عاقل به معقول، تهران، انتشارات حکمت، 1404ق.
    5. خوانساری، حسین بن محمّد، الحاشیة علی شروح الإشارات، قم، بوستان کتاب، 1388.
    6. رازی، فخرالدین، المباحث المشرقیّة فی علم الإلهیّات والطبیعیّات، قم، انتشارات بیدار، 1411ق.
    7. ـــــــــــــــ ، شرح الإشارات والتنبیهات، تصحیح: علیرضا نجف‌زاده، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384.
    8. سهروردی، یحیی بن حبش، التلویحات اللوحیّة والعرشیّة (مجموعه مصنّفات شیخ اشراق)، تهران، مؤسّسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.
    9. صدرالدین شیرازی، محمّد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، قم، مکتبة المصطفوی، 1368.
    10. طوسی، نصیرالدین محمّد بن محمّد. شرح الإشارات والتنبیهات، تحقیق: حسن‌زاده آملی، قم، بوستان کتاب، 1386.
    11. مهدوی، یحیی، فهرست نسخه‌های مصنّفات ابن‌سینا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1333.
    12. هاشمی، سیّدحامد؛ اسماعیلی، محمّدجواد، «المبدأ والمعاد: تحلیل مضمونی، ارزیابی پژوهش‌ها و نسخه‌شناسی اثر»، جاویدان خرد، 1400 (دوره 18)، شماره 40.
    13. Adamson, Peter. “The Simplicity of Self-Knowledge after Avicenna,” Arabic Sciences and Philosophy, 28, 2018.
    14. Black, Deborah. L. "Avicenna on Self-Awareness and Knowing that One Knows," in S. Rahman et al. (eds), The Unity of Science in the Arabic Tradition (Dordrecht: Springer), 2008.
    15. Davidson, Herbert A. (1992). Alfarabi, Avicenna, and Averroes on intellect: their cosmologies,theories of the active intellect, and theories of human intellect. Oxford: Oxford University Press.
    16. Gutas, D. Avicenna and the Aristotelian Tradition, Introduction to Reading Avicenna's Philosophical Works. Leiden, Brill, 2014.
    17. Üçer, İbrahim Halil. “From Identity to Representation: Ibn Sına on the Identity of Knower and Known in the Human Rational Soul”, Nazariyat Journal, 4/2, 2018.
    18. Witkam, Jan Just. Inventory of the Oriental manuscripts of the library of the University of Leiden, volume 2. Leiden, Ter Lugt Press, 2006.
فلسفه و کلام اسلامی
دوره 55، شماره 2
اسفند 1401
صفحه 510-489

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار