تطوّر مفهوم «نفس انسانی» از افلاطون تا فلسفه مسیحی‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه مطالعات علم و فناوری، دانشکدۀ مدیریت، علم و فناوری، دانشگاه امیرکبیر، تهران، ایران.

چکیده

نفس‌شناسی یکی از موضوعاتِ اگرچه پراکنده اما برجسته در رساله‌های افلاطون و همچنین یکی از محورهای اصلی تاملات فلسفی ارسطوست. ایده‌های این دو اندیشمند نزد نوافلاطونیان و فیلسوفان مسیحی امتداد یافت و بسترهای نفس‌شناسی در دو جریان فلسفه اسلامیِ پس از فارابی و فلسفه مدرنِ پس از دکارت را در سده‌های متاخر فراهم آورد. پیوستگی ایده‌های ناظر به فهم انسان از یونان تا دو جریان مذکور، آنچنان عمیق است که بدون آگاهی از آنها، ادعای فهم صحیح و دقیق ایده‌‌های متاخر در چیستی نفس انسانی، دشوار خواهد بود. جستار پیش رو با تکیه بر تحلیل منطقی عبارات افلاطون و ارسطو و مفسران آنها و سپس امتداد آن در فلسفه مسیحی، درصدد است تا فهمی نسبتاً منسجم و قابل‌قبول از سیر تطوّر تاریخیِ مفهوم «نفس» انسانی ارائه دهد. پرسش از تلقی این فیلسوفان از نفس در این برهۀ تاریخی که البته یکدست نبوده و فراز و فرودهای مختلفی را تجربه کرده، و همچنین کشف و تبیین تحوّلات مفهومی آن، مسئلۀ راهبرِ این جستار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Concept of the Human Soul from Plato to Christian Philosophy

نویسنده [English]

  • mohammad hossein vafaiyan
Assistant Professor, Department of Science and Technology Studies, Faculty of Management, Science and Technology, Amirkabir University of Technology, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The study of the soul (psychology) is a subject that, although variably treated, remains prominent in Plato’s dialogues and constitutes a central theme in Aristotle’s philosophical inquiries. The ideas of these two thinkers were further developed by the Neoplatonists and subsequently by Christian philosophers, thereby laying the groundwork for the evolution of soul-related thought in two major traditions: Islamic philosophy after al-Fārābī, and modern philosophy after Descartes. The continuity and depth of these ideas, spanning from ancient Greece to these later traditions, are so significant that any attempt to understand recent theories about the soul without reference to their origins would be both inadequate and incomplete. This study, drawing upon logical analysis of the formulations presented by Plato, Aristotle, and their commentators—and their subsequent transmission into Christian philosophy—aims to provide a coherent and plausible account of the historical development of the concept of the human soul. The central question guiding this inquiry is how these philosophers conceptualized the soul during this historically dynamic period, characterized more by fluctuation and transformation than by uniformity, and how these conceptual shifts can be identified and explained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • soul
  • physiologoi
  • Plato
  • Aristotle
  • Christian philosophy

مراجع

اروین، ترنس (1399). اندیشه در دورۀ میانه. ترجمۀ حسن فتحی. تهران: سمت.
استیس، والتر ترنس (1397). تاریخ انتقادی فلسفۀ یونان. ترجمۀ یوسف شاقول. قم: دانشگاه مفید.
افلاطون (1356). مجموعۀ آثار افلاطون. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: نشر خوارزمی.
ــــــــــ (1398). جمهوری. ترجمۀ فؤاد روحانی. چ18. تهران: علمی و فرهنگی.
تسلر، ادوارد (1401). کلیات تاریخ فلسفه یونان. ترجمه حسن فتحی. تهران: نشر حکمت.
جانجان، اعظم، معصومی، محمد (1397). «بررسی پیدایی نفس و ارتباط آن با جاودانگی در اندیشۀ ارسطو و ابن‏سینا». مجله آیین حکمت. شماره35.
حسین، سیداحمد (1397). «جایگاه علم النفس از منظر ارسطو و ابن سینا.» مجله پژوهش‌های فلسفی. شماره 22.
داودی، علی مراد (1347). «تطبیق آراء ابن سینا بر آراء ارسطو و ذکر علل اختلاف نظر این دو حکیم درباره عقل و نفس». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. شماره 17.
رزاقی، هادی، جهانیان، سمیه (1400). «بررسی تطبیقی تمایز و یگانگی نفس و روح در معانی و کاربردها از دیدگاه ارسطو و ملاصدرا»، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی، شماره57.
روحی سراجی، غلامحسین (1393). «بررسی تطبیقی نفس‌شناسی افلاطون و ارسطو در سعادت و فضیلت اخلاقی». پژوهش‌های فلسفی-کلامی. سال شانزدهم. شماره 1.
زمانیها، حسین (1397). «رابطة نفس و بدن از دیدگاه ارسطو و ابن‌سینا با تاکید بر نفس نباتی و حیوانی»، مجله ذهن، شماره 24.
ژیلسون، اتین (1366). روح فلسفۀ قرون وسطی، ترجمۀ علی‌مراد داوودی. چ1. تهران: علمی و فرهنگی.
شندلباخ، هربرت (1398). تاریخ و تبیین مفهوم خرد. ترجمۀ رحمان افشاری، چ2، تهران: مهراندیش.
طاهری، اسحاق (1383)،»حقیقت نفس از منظر ارسطو، ابن سینا و ملاصدرا». مجله انسان پژوهی دینی، شماره 1، 26.
طباطبائی، سیدجواد (1387). تاریخ اندیشه سیاسی در ایران. تهران: نشر کویر.
طباطبائی، مهدیه، حقی، علی، (1383). «بررسی نظریۀ ارسطو و ابن‌سینا در باب نفس و نسبت آن با بدن»/ مجله فلسفه تحلیلی. شماره 25.
عباسی حسین آبادی، حسن، (1396الف) «بررسی مسئله تجرد نفس در اندیشه ارسطو». مجله آینه معرفت. شماره50.
ــــــــــ (1396ب). «مفهوم کمال در علم‌النفس ارسطو». مجله حکمت معاصر. سال8، شماره2.
غفاریان، ابوالحسن، اکبریان، رضا، (1388). «جایگاه نفس در فلسفه ارسطو و ملاصدرا». مجله خردنامه صدرا. شماره56.
کاپلستون، چارلز (1388) تاریخ فلسفه، ج1، ترجمۀ جلال‌الدین مجتبوی، تهران: سروش و علمی و فرهنگی.
کاتینگم، جان (1400). عقل گرایان. ترجمه مصطفی شهرآیینی. تهران: نشر سمت.
کوپنهاور، برایان پی، اشمیت، چارلز بی‌(1400). فلسفۀ رنسانس. ترجمۀ مسعود حسینی، تهران: سمت.
نوسبام، مارتا، (1398). ارسطو. ترجمۀ عزت‌الله فودلادوند. چ4. تهران: طرح نو.
وللا، جان ای (1400). ارسطو، ترجمۀ محمود دریانورد. تهران: انتشارات علمی‌ فرهنگی.
یگر، ورنر، (1392). الهیات نخستین فیلسوفان یونان. ترجمه فریده فرنودفر، تهران: نشر حکمت.
Aristotle. (1984). Metaphysics (W. D. Ross, Trans.). In J. Barnes (Ed.) , The complete works of Aristotle: The revised Oxford translation (Vol. 2, pp. 1552-1728). Princeton University Press. (Original work ca. 350 BCE)
Aristotle. (2010). De Anima (M. Shiffman, Trans.). Focus Publishing.
Bremmer, J. (1983). The early Greek concept of the soul. Princeton University Press.
Burnet, J. (1916). The Socratic doctrine of the soul. In Annual Philosophical Lecture Henriette Hertz Trust (pp. 1-20).
Campbell, D. R. (2021). Self‐motion and cognition: Plato’s theory of the soul. Southern Journal of Philosophy, 59 (4) , 523-544.
Chadwick, A. (2020). From soul to mind in Hobbes’s The Elements of LawHistory of European Ideas, 46 (3) , 257-2753.
Crombie, I. M. (2013). An Examination of Plato’s Doctrines (Vol. 1& 2). Routledge& Kegan Paul.
Frede, M. (1992). On Aristotle's conception of the soul. In C. Nussbaum, Martha, Essays on Aristotle's de Anima, Oxford University Press
Garber, D. (2000). Soul and mind: Life and thought in the seventeenth century. In D. Garber& M. Ayers (Eds.) , The Cambridge history of seventeenth-century philosophy (Vol. 1). Cambridge University Press.
Granger, Herbert (1996). Aristotle’s Idea of the Soul. Kluwer Academic Press.
Guthrie, W. K. C. (1962). A history of Greek philosophy (Vol. 2). Cambridge University Press.
Lind, R. E. (2001). Historical origins of the modern mind/body split. The Journal of Mind and Behavior, 22 (1) , 23-40.
MacDonald, P. S. (2017). History of the concept of mind (Vol. 1). Routledge.
Martin, R. ,& Barresi, J. (2000). Naturalization of the Soul. Routledge.
Nicol, N. (2020). Plato’s city-soul analogy: The slow train to ordinary virtue. In S. M. Meagher, S. Noll,& J. S. Biehl (Eds.)
Sorabji, R. (1988). Matter, space and motion: Theories in antiquity and their sequels (p. 48). Cornell University Press
Sorabji, R. (1999). Soul and Self in Ancient Philosophy. Routledge.
Wilkes, K. V. (1995). Psuchē versus the mind. In M. C. Nussbaum& A. O. Rorty (Eds.) , Essays on Aristotle’s De anima. Oxford University Press.
فلسفه و کلام اسلامی
دوره 58، شماره 1
بهار و تابستان 1404
مرداد 1404
صفحه 237-259

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار