تحلیلی نو از خیال و نقش آن در شکل‌گیری عواطف از دیدگاه حکمت متعالیه‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکترا، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

2 استاد، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

چکیده

تحلیل ساحت عواطف انسانی از موضوعات مهم و کاربردی است و هدف ما از این پژوهش، ارائۀ تصویری از نحوه پیدایش و مدیریتِ عواطف توسط ساحت خیالی انسان است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی، به این نتیجه رسیدیم که ملاصدرا خیال را از یک قوه ادراکیِ منفعل، به یک مرتبۀ وجودی تحول داده که فعال و دارای قدرتِ آفرینندگیِ صور است و نه یک قوه بلکه یک ساحتِ وجود انسانی است که هم صورتگری میکند، هم معانی را می فهمد، هم صور و معانی را ذخیره و انبار و حفظ میکند، هم در آنها یا به مدد عقل و یا مستقلا تصرف میکند. بر اساس قاعده «النفس کل القوی»، ساحت خیال در مرتبۀ خود به ایجاد، تدبیر و مدیریت عواطف انسانی نیز می پردازد و به ترکیب و تجمیعِ مبادی ادراکی و گرایشی عواطف پرداخته، عاطفه های فرد را با تلفیق باورها و گرایشها شکل می دهد. عواطف در این نگرش، تلفیقی هنرمندانه از ادراکات و گرایشهای موجود در نفس آدمی هستند که مبتنی بر درجه وجودی نفس آدمی و مرتبۀ ساحت خیالیِ ساخته شده، زیست بوم های انسانی را شکل میدهند. عواطف انسانی، هم ماهیت شناختی و هم ماهیت گرایشی دارند و ساحتِ خیالی انسان، میتواند با مدیریت این دو ساحت، عواطف را شکل دهد. در خوانشِ صدرایی، ساحتِ خیالی قادر است سه کارِ قوای ادارکی یعنی ادراک، حفظ و نگهداری، و تصرف را بعلاوه ابداع و ترکیب فعالانه صور و معانی انجام دهد و کارکرد سه قوه واهمه، متخیله، متصرفه در خوانش مشائی را ایفاء کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Novel Analysis of Imagination and Its Role in the Formation of Affections from the Perspective of Transcendental Philosophy

نویسندگان [English]

  • massoud zeinolabedin 1
  • abdullah salavati 2
1 PhD, Department of Islamic Philosophy and Theology, School of Humanities, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Theology and Islamic Studies, School of Humanities, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The study of human affections is a significant and practical issue within both psychology and epistemology. This research aims to elucidate the process by which affections are formed and regulated within the realm of human imagination, drawing upon Mulla Sadra’s philosophical innovations. Employing an analytical methodology, we demonstrate that Mulla Sadra elevates imagination from a passive faculty of perception to an active and dynamic dimension of the soul—one capable of generating forms, comprehending meanings, storing and possessing these forms and meanings, whether in conjunction with Reason or independently. The imaginative realm thus plays a crucial role in the management of human affections and enjoys a unity and integrity with the soul at the level of imagination. Consequently, it synthesizes and integrates both the perceptual and desiderative components of affection. Human affections, as conceived here, possess both cognitive and conative dimensions, and the imaginative faculty shapes affections by mediating and managing these two domains. Ultimately, in Sadra’s philosophical system, the imaginative faculty is endowed with the threefold functions of perception, preservation, and possession, enabling it to create, sustain, and regulate human affections.

کلیدواژه‌ها [English]

  • affections
  • soul
  • imagination
  • Mulla_Sadra

مراجع

ابن سینا (1381). الاشارات و التنبیهات. تحقیق مجتبی زارعی، قم: بوستان کتاب قم (مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی).
ــــــــــ (1405ق). الشفاء (الطبیعیات). جلدهای 1 و 2، تحقیق: سعید زاید و تصحیح: مدکور ابراهیم بیومی، قم: نشر کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
ــــــــــ (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. مقدمه و تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
اسپیلکا، برنارد و دیگران (1390). روان‌شناسی دین. ترجمه محمد دهقانی، تهران: رشد.
جوادی آملی، عبدالله (1396). رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه). ج11، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ سوم.
حسین‌زاده، مرتضی، و کاوندی، سحر، و جاهد، محسن (1399). «تبیین کارکرد تجرد قوه خیال در معاد جسمانی از نگاه ملاصدرا». دوفصلنامه حکمت صدرایی، سال نهم، شماره اول، پیاپی 17، پاییز و زمستان 1399، صص 62-47
حسینی نسب، داود (1375). فرهنگ تعلیم و تربیت. تهران: نشر احرار.
دسوسا، رونالد. (1396). عاطفه (دانشنامه فلسفی استنفورد). ترجمه مهدی غفوریان، تهران: نشر ققنوس.
دهقان‌کلور، حسن و نجفی، حسن (1400). «روش‌های اصلاح‌گرایانه عاطفه‌مدار در تربیت اخلاقی از دیدگاه آیت ا … مصباح»، نشریه معرفت، سال سی‌ام، شماره هشتم، پیاپی 287، آبان 1400، صص64-53.
زین‌العابدین، مسعود، و منصوری، امیرحسین، و پوشیان، عارفه، و خادمی، عین‌الله سربخشی (1399). «بیماری کووید19 (کرونا) به‌مثابۀ شر ادراکی و مواجهه با آن بر اساس باور به خدا». مجله علمی پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز، سال14، شماره31، تابستان 1399، صص194-169.
سانتراک، جان (1388). زمینه روان‌شناسی. ترجمه مهرداد فیروزبخت، جلد 2، تهران: نشر رسا.
سهروردی، یحیی بن حبش (1372). مجموعه مصنفات، جلد 2، مشتمل بر حکمة الاشراق، تصحیح و مقدمه هانری کوربن و حسین نصر، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
صلواتی، عبدالله، و لطفی، زهرا (1399). «تبیین متافیزیکی زیست‌نوع‌های انسانی از دیدگاه ملاصدرا». دوفصلنامه حکمت صدرایی، سال هشتم، شماره دوم، پیاپی 16، بهار و تابستان 1399، صص130-119.
فرمیهنی فراهانی، محسن (1378). فرهنگ توصیفی علوم تربیتی. قم: نشر اسرار دانش.
کلینی، ابی جعفر محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم.
کوربن، هانری (1369). فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی. ترجمه سید جواد طباطبایی، تهران: نشر توس.
ملاصدرا (1341). رساله عرشیه. مصحح و مترجم: غلامحسین آهنی، اصفهان: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.
ــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. مصحح: جلال‌الیدن آشتیانی، محشی: ملاهادی سبزواری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. تهران: نشر موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ــــــــــ (1366 الف). تفسیر القرآن الکریم. جلد 7، مصحح: محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار.
ــــــــــ (1366 ب). شرح اصول الکافی (الکلینی، محمد بن یعقوب). جلدهای 1و3و4، نشر وزارت فرهنگ و آموزش عالی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
ــــــــــ (1397). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. جلد 1، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ دوم.
ــــــــــ (1383). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. جلد 3، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول.
ــــــــــ (1383). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. جلد 4، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول.
ــــــــــ (1380). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. جلد 7، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول.
ــــــــــ (1398). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، جلد 8، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ دوم.
ــــــــــ (1382). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. جلد 9، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول.
میرشمسی، زینب‌السادات (1399). «بررسی نقش عاطفه به عنوان واسط عمل و نظر از منظر ملاصدرا». دوفصلنامه علمی حکمت صدرایی، سال نهم، شماره اول، پیاپی 17، پاییز و زمستان 1399، صص173-163.
میرهادی رنانی، سیدمهدی (1398). «نسبت خیال با عواطف در فلسفه ملاصدرا». دوفصلنامه حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دهم، پاییز و زمستان 1398، شماره 2 (پیاپی 29)، صص258-241.
فلسفه و کلام اسلامی
دوره 58، شماره 1
بهار و تابستان 1404
مرداد 1404
صفحه 131-152

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار