منطق ابهری در بیان الاسرار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

اثیرالدین مفضل بن عمر ابهری (؟656ـ597) دانشمند بزرگ ایرانی است که نوشته‌های ارزشمند فراوانی از خود بر جای گذاشته است. مخطوط فاضل احمد پاشا 1618، کهدر کتابخانۀ کوپریلی استانبول نگاه داشته می‌شود، دربردارندۀ چهار رساله از اوست، به نام‌های بیان الأسرار، تلخیص الحقائق، کتاب المطالع، و زبدة الحقائق، که هر یک مشتمل است بر منطق، فیزیک، و متافیزیک. این رساله‌ها را کاتبی قزوینی از نسخۀ اصل برای خود رونویسی کرده و ابهری به خط خویش بر آغاز همۀ آن‌ها یادداشت إنهاء با تاریخ و توقیع نوشته است. آنچه در پی می‌آید تقدیم و تحقیق بخش منطق بیان الأسرار است. منطق ابهری در این رسائل، از جمله در بیان الأسرار، بر خلاف آثار بعدی‌اش تقریباً به‌کلّی تابع منطق ابن‌سینا است. به اقتضای تک‌نسخه بودنِ مخطوط، روش قیاسی را برای تصحیح آن برگزیده‌ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Abhari’s Logic in Bayan al-Asrar

نویسنده [English]

  • Mahdi Azimi
چکیده [English]

Athir al-Abhari (d. ca. 656/1258) was an outstanding Iranian polymath who wrote numerous treatises, as Bayan al-Asrar, Talkhis al-Haqa’iq, Risalat al-Matali’, and Zubdat al-Haqa’iq. Each treatise contains three subjects: logic, physics, and metaphysics copied by Katibi al-Qazwini. Al-Abhari has written his ijaza at the beginning of each of the treatises. The four are preserved in MS Fazil Ahmed Pasha, 1618, in the Library of Kuprili, Istanbul. In this study, I have edited and introduced the Logic of Bayan al-Asrar. Abhari’s logic in this work is purely Avicennan. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Athir al-Abhari
  • Bayan al-Asrar
  • MS Fazil Ahmed Pasha 1618
  • al-Abhar’s Logic
منابع
[1]. ابن‌سینا (1383). الإشارات و التنبیهات، مع الشرح لنصیرالدین الطوسی و شرح الشرح لقطب‌الدین الرازی، نشر البلاغة، قم.
[2]. ابن‌خلّکان، أحمد بن محمد (1994). وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان، ج 5، بتحقیق إحسان عباس، بیروت، دار صادر.
[3]. ابن‌العبری، أبوالفرج (1992). تاریخ مختصر الدول، بتحقیق أنطون صالحانی الیسوعی، دار الشرق، بیروت.
[4]. ابهری، اثیرالدین (؟). کشف الحقائق، مخطوط جاراللّه افندی، ش. 1436.
[5]. ــــــــــ (؟). ملخّص فی صناعة المجسطی، مخطوط کتابخانۀ ایاصوفیا، ش. 2583 مکرر.
[6]. التهانوی، محمدعلی (1996). کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، مکتبة لبنان ناشرون، بیروت.
[7]. جوینی، عطاملک (1385). تاریخ جهانگشا، به تصحیح محمّد قزوینی، سه جلدی، دنیای کتاب، تهران.
[8]. حاجی خلیفه (1941). کشف الظنون عن أسامی الکتب والفنون، مکتبة المثنی، بغداد.
[9]. حموی، یاقوت بن عبد الله (1995). معجم البلدان، 7 مجلّدات، دار صادر، بیروت.
[10]. خونجی، افضل‌الدین (1389). کشف الأسرار عن غوامض الأفکار، تقدیم و تحقیق: خالد الرویهب، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران و مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین، تهران.
[11]. رازی، فخرالدین (1384). شرح الإشارات و التنبیهات، تصحیح علیرضا نجف‌زاده، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
[12]. الصفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک (2000). الوافی بالوفیات، بتحقیق: أحمد الأرناؤوط و ترکی مصطفى، دار إحیاء التراث، بیروت.
[13]. طوسی، نصیرالدین (1383). أجوبة المسائل النصیریّة، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.
[14]. ــــــــــ ، شرح الإشارات و التنبیهات ← [1].
[15]. عظیمی، مهدی (1392). «میراث اثیری: حیات و کارنامۀ اثیرالدین ابهری»، تاریخ فلسفه (فصلنامۀ علمی‌ـ‌پژوهشی انجمن بین‌المللی تاریخ فلسفه)، شمارۀ 15.
[16]. ـــــــــ (1393). ماهیت منطق و منطق ماهیت، مجمع عالی حکمت اسلامی، قم.
[17]. القزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (1960). آثار البلاد و أخبار العباد، دار صادر، بیروت.
[18]. موحّد، صمد (1373). «اثیرالدین ابهری»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج6، تهران.
[19]. Anawati, G. C. “Abharī, Athīr al-Dīn.” Encyclopedia Iranica. Vol. I, Fasc. 2, pp. 216-217.
[20]. Eichner, Heidrun (2012). “Al-Abharī, Athīr al-Dīn.” Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online.
[21]. Rescher, N. (1964). The Development of Arabic Logic. Pittsburgh.
[22]. Sarioğlu, H. (2007). “Abharī: Athīr al-Dīn al-Maḍḍal ibn Umar ibn al- Mufaḍḍal al-amarqandī al-Abharī.” The Biographical Encyclopedia of Astronomers. Thomas Hockey et al. (eds.), New York: Springer.