دانشگاه تهران
فلسفه و کلام اسلامی
2008-9422
2588-5014
49
2
2017
02
19
مفهوم ذاتی در حسن و قبح عقلی از دیدگاه علامه طباطبائی
159
174
FA
سید محمد علی
دیباجی
دانشیار گروه فلسفه دین و فلسفه اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران
dibaji@ut.ac.ir
زینب
یوسف زاده
دانشآموختۀ کارشناسیارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران، پردیس فارابی.
z_yosefi84@yahoo.com
10.22059/jitp.2017.60785
از دیرباز، مسئلۀ حسن و قبح از دو منظر وجودشناختی و معرفتشناختی در فلسفه و کلام مورد بحث قرار گرفته است. جستار پیش رو درصدد پاسخ به این مسئله است که آیا نظریۀ ادراکات اعتباری علامه طباطبائی، راه حل جدیدی برای مسئلۀ حسن و قبح ارائه میدهد یا نه؛ و در صورت پاسخ مثبت، این راه حل از کدام حیث (وجودشناختی یا معرفتشناختی) به مسئله پرداخته است؟ مقاله نشان میدهد که نظریۀ ادراکات اعتباری با بررسی معرفتشناختی معنای اعتبار در حوزۀ عقل عملی معنای سومی برای «عقلی» در مسئلۀ حسن و قبح عقلی و ذاتی مطرح کرده است و در نتیجه توانسته است راه حل جدیدی در پاسخ به مسئلۀ مذکور ارائه دهد. این معنا برای اعتباریات نه تنها به معنای نفی مقام واقع و حقایق مربوط به این معانی نیست؛ بلکه مبتنی بر پذیرش واقع و واجد حیثیتی واقعی و وجودشناختی است.
ادراکات اعتباری,حسن و قبح عقلی,ذاتی,عقل عملی,علامه طباطبائی
https://jitp.ut.ac.ir/article_60785.html
https://jitp.ut.ac.ir/article_60785_fc2bb79b71910391d9c0f534162cde92.pdf
دانشگاه تهران
فلسفه و کلام اسلامی
2008-9422
2588-5014
49
2
2017
02
19
بررسی امکان تحقق نفس جزئی قبل از حیات دنیوی با استمداد از نظریۀ وحدت شخصی وجود نزد ملاصدرا
175
190
FA
فروغ السادات
رحیم پور
دانشیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان
ebrahimrastiyan@gmail.com
ابراهیم
راستیان
دانشجوی دکترای حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان.
ebrahimrastiyan@yahoo.com
10.22059/jitp.2017.60786
بحث قدم نفس جزئی از پیچیدهترین مسائل فلسفی است. صدرالمتألهین در برخی آثار خود قائل به قدم نفس جزئی شده و در عین حال همواره به حدوث جسمانی نفس تصریح نموده است. این دو اعتقاد ظاهراً ناسازگارند. این مقاله میکوشد نشان دهد که مطابق مبانی عرفانی صدرا در نظریۀ وحدت شخصی وجود، اولاً اعتقاد به قدم نفس جزئی امری موجه است و ثانیاً چنین قِدمی با حدوث جسمانی نفس منافات ندارد. بر اساس این نظریه، همان طور که وجود حقیقتی واحد است، ظهور آن نیز واحد است و این ظهور در عین وحدت، واجد سه مرتبۀ مجرد، نیمهمجرد، و مادی است و بر اساس تشکیک در مظاهر، حقیقت انسانی در مرتبۀ عقلی و در مراتب مادون حاضر است. حقیقت عقلی انسان در عالم برزخ محدود به لوازم ماده میشود و در عالم جسمانی علاوه بر آنها، محدود به ماده و استعداد نیز میگردد. نفوس جزئی انسانها قبل از تحقق در عالم ماده، در برزخ نزولی، به نحو مقداری و ذو ابعاد ظاهر بودهاند و سپس، در عالم ماده به صورت جسمانی حادث شدهاند.
قدم جزئی نفس,ملاصدرا,نظریۀ وحدت شخصی وجود
https://jitp.ut.ac.ir/article_60786.html
https://jitp.ut.ac.ir/article_60786_366c220142cc8ac5a3448a777b8fe1fa.pdf
دانشگاه تهران
فلسفه و کلام اسلامی
2008-9422
2588-5014
49
2
2017
02
19
برهان صدیقین صدرایی ابن سینا، تأمّلی در نظر صدرالمتالهین دربارۀ صدیقین بودن برهان سینوی
191
202
FA
هما
رنجبر
دانشجوی دکتری گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس تهران
hmrnjbr@yahoo.vom
داود
حسینی
0000-0002-0851-1003
استادیار گروه فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس
davood.hosseini.c@gmail.com
10.22059/jitp.2017.60787
از دیدگاه ابنسینا براهینی برهان صدیقین هستند که واجبالوجود را صرفاً با تأمل در نفس وجود به اثبات برسانند. وی مدعی است که در تقریرهای خود از برهان صدیقین معیار فوق را رعایت نموده است؛ امّا صدرا برهان شیخ را اولاً، به دلیل عدم تأمل در نفس وجود و ثانیاً، به علت استفاده از مفهوم موجود و نه حقیقت وجود برهان صدیقین نمیداند. در این مقاله جهت بررسی اشکال صدرا ابتدا تقریری از برهان صدیقین در آثار شیخ یعنی تقریر کتاب <em>نجات</em> و صورتبندی آن در منطق محمولات مرتبه اول بیان میشود. سپس نشان داده میشود که اولاً، بر اساس مبانی متافیزیکی شیخ، هیچیک از دو جنبۀ نقد صدرا به برهان سینوی وارد نیست؛ ثانیاً، حتّی با وجود پذیرفتن مبانی متافیزیکی صدرا چنانچه تعریف مفاهیم واجبالوجود و ممکنالوجود را به کمک مفهوم علیّت تغییر دهیم، برهان صدیقین سینوی دیگری به دست میآید که اشکال صدرا را منحل میکند.
برهان صدیقین,تعریف واجبالوجود و ممکنالوجود,نظر به نفس وجود
https://jitp.ut.ac.ir/article_60787.html
https://jitp.ut.ac.ir/article_60787_493e3864feed5119af1c1210a1994bf7.pdf
دانشگاه تهران
فلسفه و کلام اسلامی
2008-9422
2588-5014
49
2
2017
02
19
سیر تحول قیاس خلف از ارسطو تا قطب رازی
203
220
FA
امین
شاهوردی
دانش آموختهی دکتری فلسفه دانشگاه اصفهان
amin.shahverdy@gmail.com
10.22059/jitp.2017.60788
در این مقاله، تلاشهای منطقدانان دورۀ اسلامی در تبیین رابطۀ میان دو بخش قیاسی و غیرقیاسیِ قیاس خلف، مورد بررسی قرار میگیرند و با نگاه به آثار شارحان یونانی ارسطو مانند اسکندر افرودیسی و فیلوپونوس و اشاره به ناتوانی آنها در تبیین سخنان ارسطو در تحلیل اوّل، دو رویکرد کلی در این زمینۀ معرفی میشود. در رویکرد نخست که از سوی افضلالدین مرقی ارائه گردیده، رابطۀ میان دو بخش قیاسی و غیرقیاسیِ قیاس خلف در چارچوب منطق ارسطویی و بر اساس صورتبندی وی از قیاس حملی در قالب قیاس استثنائی توجیه میگردد. در حالی که در رویکرد دوم که از سوی ابنسینا ارائه شده و مورد قبول اکثر منطقدانان پس از وی قرار گرفته است، رابطۀ بخش قیاسی و غیرقیاسیِ قیاس خلف بر اساس نوآوری وی در زمینۀ قیاسهای اقترانی شرطی و خارج از چهارچوب منطق ارسطویی تبیین میگردد.
ابنسینا,ارسطو,افضلالدین مرقی,قیاسِ از وضع,قیاس خَلف
https://jitp.ut.ac.ir/article_60788.html
https://jitp.ut.ac.ir/article_60788_8d82fbcb82b9ec5698e1918d28030092.pdf
دانشگاه تهران
فلسفه و کلام اسلامی
2008-9422
2588-5014
49
2
2017
02
19
تفسیر صدرالمتألهین از آموزۀ امر بین امرین بر مبنای مسئلۀ وحدت و کثرت
221
238
FA
مرتضی
طباطبائیان نیم آورد
دانشچوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان
mortazatabatabaian@gmail.com
نفیسه
اهل سرمدی
استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان
sarmadi.na58@gmail.com
10.22059/jitp.2017.60791
صدرالمتألهین مطابق با مبانی خود در بحث وحدت و کثرت، و طرح وحدت تشکیکی وجود، به ارائۀ تفسیری عمیق از حدیث شریف «لاجبر و لاتفویض بل امر بین امرین» میپردازد. در این نظر که تقریر آن با عنایت به معنای «مرتبه» در حکمت صدرایی شکل میگیرد فعل انسان در انتسابی حقیقی هم به خود او و هم به خدا منسوب است. شاهکار صدرا در این بحث این است که او اختیار عین جبر و جبر عین اختیار را برای انسان به تصویر میکشد. در دیدگاه صدرا انسان در افعال اختیاری خویش نیز مجبور است؛ ولی این جبر، موکّد اختیار است و نه منافی آن. در نظر او بر خلاف نظر حکما اولاً خداوند علت بیواسطۀ افعال است نه علت بعید. ثانیاً جبر و اختیار و به عبارتی تشبیه و تنزیه در منتها درجۀ خود با یکدیگر قابل جمعاند. تشبیه صدرا از قول حکما به آب ولرم و از قول خودش به جسم فلک، روشنگر این طرح است.
صدرالمتألهین,جبر,اختیار,وجود رابط معلول,امر بین امرین
https://jitp.ut.ac.ir/article_60791.html
https://jitp.ut.ac.ir/article_60791_7ade85e2c3edd5abfc0087a36c16cb7f.pdf
دانشگاه تهران
فلسفه و کلام اسلامی
2008-9422
2588-5014
49
2
2017
02
19
ابنابیجمهور، مؤسس کلام شیعی اشراقی
239
255
FA
طاهره
کمالی زاده
دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
tkamali85@yahoo.com
رضا
کوهکن
استادیار موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
bkuhkan@gmail.com
10.22059/jitp.2017.60789
ابنابیجمهور احسایی از علمای متضلّع شیعی است که تا اوایل تشکیل دولت صفوی در ایران، در قید حیات بوده است. او را از این حیث که هم در قالب و روش و هم در تلقّی کلامی، تحوّلی بنیادی در کلام شیعه پدید آورد، میتوان مؤسّس خواند و از آنجا که این تحوّل با تکیه بر حکمت اشراق و به مدد آن محقق میشود و صبغۀ آن را میگیرد، وی را باید «مؤسس کلام شیعی اشراقی» دانست. مقاله نشان می دهد که تحول مذکور، از حیث قالب، اساساً از طریق «روش جمع و تطبیق» صورت میگیرد و از حیث تلقّی، با تغییر خویشکاری، سطح وجودی و سطح خطاب علم کلام محقق میشود و در نتیجۀ آن، دیدگاههای متعارف کلامی در خصوص توحید، نبوت، امامت و معاد، بر اساس مضامین بلند و معانی عمیق اعتقادات شیعی ارتقا مییابد.
ابنابیجمهور احسایی,کلام شیعی,حکمت اشراق,تصوف و عرفان,تأسیسی بودن کلام ابنابیجمهور
https://jitp.ut.ac.ir/article_60789.html
https://jitp.ut.ac.ir/article_60789_36da0c8d58e5f5aed4c21bf477073c75.pdf
دانشگاه تهران
فلسفه و کلام اسلامی
2008-9422
2588-5014
49
2
2017
02
19
امکان فلسفۀ تطبیقی بر مبنای راه حل شیانگ لانگ جانگ
257
276
FA
احمد
لهراسبی
دکتری فلسفه تطبیقی، دانشگاه شهید مطهری
lohrasby@gmail.com
سید مصطفی
موسوی اعظم
استادیار فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه یاسوج.
mostafa.mousavi64@gmail.com
10.22059/jitp.2017.60790
یکی از اشکالات وارد به امکان فلسفۀ تطبیقی، قیاسناپذیری سنتهای فلسفی است. مقصود از قیاسناپذیری آن است که فرهنگهای متفاوت بستر رشد نظامها یا اندیشههایی میشوند که از لحاظ ساختار مفهومی، روشها و ابزار مورد استفاده با یکدیگر تفاوتهای اساسی دارند، و از اینرو، نمیتوان نظریات فلسفی را به شکلی بینفرهنگی مورد مقایسه قرارداد. شیانگ لانگ جانگ ریشۀ امکانناپذیری مقایسه را نبود وضعیت تطبیقی میداند. مراد از وضعیت تطبیقی، وضعیتی است که در آن مقایسهکننده همزمان بر موارد مورد مقایسه و نسبت بین آنها اشراف داشته باشد تا بتواند مقایسۀ ثمربخشی داشته باشد. مقاله میکوشد که نشان دهد که برای تحقق امکان فلسفۀ تطبیقی پژوهشگر باید با قرار گرفتن در حالت بیناپارادایمی وضعیت تطبیقی را پدید آورد. قرار گرفتن در حالت بیناپارادایمی رهاکردن خود از محدودیتهای درونپارادایمی و به فعلیت رساندن پتانسیل «در میان قرار گرفتن» است. با قرار گرفتن در حالت بیناپارادایمی و ایجاد وضعیت تطبیقی میتوان به مقایسهای ثمربخش بین سنتهای فلسفی دست یافت.
فلسفۀ تطبیقی,قیاسناپذیری,وضعیت تطبیقی,حالت بیناپارادایمی,مقایسۀ میانفرهنگی
https://jitp.ut.ac.ir/article_60790.html
https://jitp.ut.ac.ir/article_60790_9dc5f8720899b5e9b7735746d3bdd232.pdf
دانشگاه تهران
فلسفه و کلام اسلامی
2008-9422
2588-5014
49
2
2017
02
19
رابطۀ وجود و ماهیت از منظر فارابی، ابن سینا، و بهمنیار
277
295
FA
محمود
هدایت افزا
دانش آموختۀ دکترای فلسفه و کلام اسلامی پردیس فارابی دانشگاه تهران
mahmudhedayatafza@yahoo.com
شاکر
لوائی
استادیار گروه فلسفۀ دانشگاه خوارزمی
shakerlavaei@gmail.com
10.22059/jitp.2017.60792
ابنسینا تحت تأثیر اصطلاحات خاص فارابی دربارۀ وجود و ماهیت، قائل به عروض خارجی وجود بر ماهیت در ممکنات و ترکیب انضمامی اشیاء از آن دو بود؛ امّا بهمنیار با آنکه خود را شارح آثار بوعلی میخواند، در <em>التحصیل</em> با صراحت تمام، وجود هر شئ را نفس تحقّق خارجی ماهیت آن دانسته و «وجود» را همچون مفاهیم کلّی «ذات» و «شئ»، در عداد اعتبارات عقلی و منتزع از ماهیات موجوده پنداشته است. پژوهش پیش رو پس از تبیین دقیق اختلاف نظر مذکور بر پایۀ آثار دست اوّل فیلسوفان مشّائی، چهار تفسیر متفاوت از آرای آنان در باب وجود و ماهیت اشیاء استیفا نموده است. مقاله نشان می دهد که متفکّرانی چون ابنسهلان و سهروردی به اختلاف نظر میان بهمنیار با استادش پی برده، نظر بهمنیار را تقویت کردهاند و برخی مشّائیان اصیل، به ویژه شارحان <em>فصوص الحکمه</em>، به بازخوانی و تبیین نظریۀ عروض خارجی وجود بر ماهیات امکانی پرداخته و به مخالفت بهمنیار وقعی ننهادهاند. ملّاصدرا ضمن توجّه به ایدۀ عروض خارجی وجود بر ماهیت نزد برخی مشّائیان، به دو گونۀ متفاوت در باب بهمنیار نظر داده است، امّا غالب صدراپژوهان به دلیل خوانش صدرایی از آثار مشّائی، از فهم دعاوی آنان و اختلاف نظرشان محروم ماندهاند.<br /><strong> </strong>
ترکیب انضمامی,عروض خارجی,اعتباریت وجود
https://jitp.ut.ac.ir/article_60792.html
https://jitp.ut.ac.ir/article_60792_31601322384eb651468885605483a424.pdf
دانشگاه تهران
فلسفه و کلام اسلامی
2008-9422
2588-5014
49
2
2017
02
19
چکیده های انگلیسی
1
22
FA
10.22059/jitp.2017.60798
https://jitp.ut.ac.ir/article_60798.html
https://jitp.ut.ac.ir/article_60798_26853e5063dea777d9d8de87cf8a019e.pdf